Politics and Bureaucracy of Max Weber


Master's Thesis, 2012

67 Pages


Excerpt


Περιεχόμενα.

1. Εισαγωγή

2. Η αυτονόμηση της γραφειοκρατίας από την πολιτική στον Max Weber

3. Ο χαρισματικός ηγέτης

4. Επίλογος

5. Βιβλιογραφία

1. Εισαγωγή.

Το θέμα της παρούσης εργασίας αφορά στη σχέση μεταξύ πολιτικής και γραφειοκρατίας όπως αυτή περιγράφεται και αναλύεται στα πολιτικά έργα του Max Weber. Η ανάλυση της σχέσεως αυτής φανερώνει τις παραμέτρους που δημιουργούνται τόσο από την αυτονόμηση της γραφειοκρατίας από την πολιτική εξουσία όσο και από την υπερίσχυση των χαρισματικών πολιτικών ηγετών στην πολιτική.

Ο Max Weber διαμορφώνει μια συγκεκριμένη θεωρία περί της δυνατότητας του χαρισματικού ηγέτη να μεταβάλει ο ίδιος την νομιμοποίηση μιας πολιτικής κατάστασης και να δημιουργεί εκ νέου μια νομιμότητα στο πλαίσιο της οποίας θα ασκεί την εξουσία του. Αυτή η αυτο-νομιμοποίηση της εξουσίας του χαρισματικού ηγέτη δεν διέρχεται μέσα από δικαϊκές ή ηθικές αντιλήψεις αλλά είναι απλά το αποτέλεσμα μιας ισχυρής προσωπικότητας. Η μετάβαση από μια ιστορικο-πολιτική δομή σε μια άλλη αφορά πρωτίστως την αλλαγή των στάσεων των ατόμων. Αυτό ακριβώς κάνει ο χαρισματικός ηγέτης, αλλάζει τον κόσμο, αποτελεί ένα μεταίχμιο μεταξύ δύο κόσμων. Η αλλαγή αυτή είναι κατεξοχήν πολιτικό φαινόμενο.

Στην παρούσα εργασία θα επιχειρήσω να υποστηρίξω ότι ο Max Weber αναδεικνύει την έννοια του χαρισματικού ηγέτη ως πρόταση για την σταδιακή μεταβολή του πολιτικού συστήματος της Γερμανίας με σκοπό τον εκδημοκρατισμό της.

Ο Max Weber δεν στηρίζεται σε μια θεωρία για τη μαζική δημοκρατία. Στηρίζεται στην υιοθέτηση της προσωπικότητας ως δυναμικού παράγοντα ο οποίος εισβάλλει στην ιστορία και μεταβάλει την κοσμοθεωρία των ανθρώπων με τέτοια ένταση ώστε να νομιμοποιεί μια νέα πολιτική κατάσταση. Η προσωπικότητα αυτή, με χαρακτηριστικά όπως το πάθος, το αίσθημα ευθύνης και το αίσθημα του μέτρου, καθίσταται αναγκαία για την πολιτική παιδεία της Γερμανίας.

Η Γερμανία των αρχών του 20ου αιώνα δεν είχε πολιτική παράδοση κοινοβουλευτισμού. Η ισχυρή προσωπικότητα του Βίσμαρκ δεν είχε επιτρέψει την ανάδυση πολιτικών προσωπικοτήτων. Αποτέλεσμα της κατάστασης αυτής ήταν η σταδιακή αυτονόμηση της γραφειοκρατίας από την πολιτική εξουσία.

Θα επιχειρήσω να καταδείξω ότι η αυτονόμηση αυτή δεν επέτρεπε την πολιτική ωριμότητα στο πολιτικό σύστημα της Γερμανίας. Δεν επέτρεπε την άσκηση της πολιτικής από τους πολιτικούς. Στη θέση τους δραστηριοποιούνταν μια κρατική υπαλληλία η οποία χαρακτηριζόταν από κανονιστικότητα και προσήλωση στους τύπους.

Ο Weber δεν ασκεί μια πολεμική στην γραφειοκρατική οργάνωση. Τουναντίον, την θεωρεί προϊόν της νεωτερικότητας και του ορθολογισμού. Εναντιώνεται όμως στην άσκηση της πολιτικής από τους γραφειοκράτες. Μια sine ira et studio στάση των υπαλλήλων δεν είναι επαρκής για την πολιτική. Ο Weber προτάσσει τελικά τον δημοψηφισματικό ηγέτη ως μια σύνθεση για την πολιτική.

Ο δημοψηφισματικός ηγέτης ενσωματώνει τόσο χαρισματικά χαρακτηριστικά όσο και δημοκρατικότητα. Δεν πρέπει όμως να γίνεται έρμαιο των μαζών, στις οποίες ο Weber δεν είχε μεγάλη εκτίμηση.

Στην πορεία της εργασίας θα αναφερθούμε στο ρόλο του δημοψηφισματικού ηγέτη για την κοινοβουλευτικοποίηση της Γερμανίας και την ομαλή μετάβαση της χώρας αυτής στο καθεστώς της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης. Η στάση του Weber στο θέμα της εκλογής του Προέδρου του Reich ήταν αντιπροσωπευτική του φιλελευθερισμού του. Ο Weber ήταν ένας φιλελεύθερος ο οποίος δεν ικανοποιούνταν από μια μονοσήμαντη φιλελεύθερη οπτική γωνία. Ήταν ελεύθερο και ανήσυχο πνεύμα για τούτο και δεν άφησε πίσω του συγκεκριμένη σχολή σκέψης. Η πρότασή του για την άμεση εκλογή του Προέδρου του Reich από τον λαό συμβάδιζε με την θεωρία του για την ρεαλιστική σύνθεση φαινομενικά αντίθετων απόψεων για την πολιτική. Αυτή είναι κατά τη γνώμη μου η παρακαταθήκη του.

Την εργασία αυτή στήριξα τόσο στα κείμενα του Weber όπως: Η πολιτική ως επάγγελμα, Κοινοβούλιο και Κυβέρνηση στη Γερμανία, Η επιστήμη ως επάγγελμα, όσο και στο έργο του Οικονομία και Κοινωνία. Σχολιαστές του Weber όπως οι W. Mommsen, D. Beetham και A. Giddens, με βοήθησαν να αντιληφθώ σημαντικές πτυχές του έργου του όπως οι έννοιες του χαρίσματος, του εκδημοκρατισμού και του δημοψηφισματικού ηγέτη.

Χρέος επίσης θεωρώ ότι έχω να ευχαριστήσω τον επιβλέποντα την εργασία αυτή καθηγητή μου Ανανιάδη Γρηγόριο για την ιώβειο υπομονή την οποία επέδειξε επιβλέποντας την εργασία μου.

2. Η αυτονόμηση της γραφειοκρατίας από την πολιτική στον Max Weber.

Σύμφωνα μe τον Weber ο κατακερματισμός της ζωής σε διακριτά πεδία οδήγησε στην απομάγευση [Entzauberung der Welt] του κόσμου. Στη διάλεξή του «Wissenschaft als Beruf» η οποία δόθηκε το 1917 στο Πανεπιστήμιο του Μονάχου υποστήριξε ότι «η ανάπτυξη της νοησιαρχίας δεν σημαίνει απαραίτητα καθολική αύξηση της γνώσης των βιοτικών συνθηκών του ανθρώπου».[1] Σημαίνει μάλλον ότι δεν υπάρχουν δυνάμεις μυστηριώδεις οι οποίες παρεμβάλλονται στη ζωή μας αλλά μπορούμε να υποτάξουμε τη ζωή μας μέσω του υπολογισμού. Αυτό σηματοδοτεί την αποκάθαρση της ζωής μας από μαγικές δυνάμεις. Η απομάγευση αυτή είναι η εξάλειψη του νοήματος περί συνοχής του κόσμου όπως αυτός προσλαμβάνεται από την ανθρώπινη ύπαρξη. Αυτή η διαδικασία της απομάγευσης παρουσιάζεται από τον Weber ως προϊόν της διαδικασίας διανοητικοποίησης που συνοδεύει τη διαμόρφωση της νεότερης Δύσης.[2] Η θέση αυτή του Weber μπορεί να ερμηνευθεί ως ο εξοβελισμός των θρησκευτικών μοτίβων από τον βίο των ανθρώπων.[3] Η επιστήμη και η τεχνολογία πήρε την θέση της θρησκείας.

Συνέπεια της απομάγευσης του κόσμου είναι η εμφάνιση ενός φαινομένου το οποίο ο Weber καλεί πολυθεΐα αξιών.[4] Η πολυθεΐα αξιών είναι η ύπαρξη πολλών και διαφορετικών, συχνά αλληλοσυγκρουόμενων αξιών και η συνεχής πάλη μεταξύ αυτών στη κοινωνία. Δεν υφίσταται πια ένα μοναδικό και κοινώς αποδεκτό κοσμοείδωλο μέσα από το οποίο αντιλαμβάνονται οι άνθρωποι την κοινωνία. Η αποχώρηση από το ιστορικό και κοινωνικό προσκήνιο ενός ενιαίου και παραδοσιακού πλαισίου αξιών που νοηματοδοτούσε την ανθρώπινη ζωή έφερε ως αποτέλεσμα την εμφάνιση ενός πολυθεϊσμού ιδεών ανταγωνιστικών μεταξύ τους. Η απομάγευση αυτή συνοδεύθηκε από την ανάδυση του ορθολογισμού.

Η ανάπτυξη της νοησιαρχίας [Intellektualisierung] και της εκλογίκευσης [Rationalisierung] δεν ταυτίζεται απαραίτητα με την πρόοδο στην ανθρώπινη κοινωνία. Η απομάγευση του κόσμου μάς δείχνει ότι έννοιες όπως αντικειμενικότητα ή ορθολογικότητα αποτελούν ιστορικώς καθοριζόμενες έννοιες. Οι αξίες αποδεσμεύονται από τα παραδοσιακά συμβολικά πλαίσια και χάνουν την υπερβατικότητα τους στην νεωτερικότητα.[5] Παράλληλα επίσης οι αξίες αυτές, όπως η ελευθερία, η αλήθεια, η ισότητα, η επιστήμη, αυτονομούνται και πλαισιώνουν πολιτικές ιδεολογίες οι οποίες εκφράζουν την αγωνιώδη καθημερινότητα του ανθρώπου. O Weber παρατηρεί μια αυξανόμενη εκλογίκευση όλο και περισσότερων τομέων της ζωής. Η άνοδος της επιστήμης και της τεχνολογίας, η ανάπτυξη μιας ορθολογικής μορφής οικονομικής ζωής και η εμφάνιση μιας πολιτικής κουλτούρας θεμελιωμένης σε νομικούς-ορθολογικούς κανόνες υπήρξαν οι κινητήριες δυνάμεις της νεωτερικότητας. Ο εξορθολογισμός και η ιδέα μιας θεσπισμένης κοινωνικής τάξης οδήγησαν στην καταστολή σημαντικών εθιμικών πρακτικών οι οποίες στις παραδοσιακές κοινωνίες αποφόρτιζαν τις κοινωνικές συγκρούσεις.

Ο Weber αντιλαμβάνεται τη μοντέρνα κοινωνία να διέπεται από ρασιοναλισμό ο οποίος καλλιεργείται από την επιστήμη. Αυτός ο μοντέρνος ρασιοναλισμός έρχεται σε αντίθεση με το παραδοσιακό ηθικό οπτικό πρίσμα υπό το οποίο έβλεπαν οι άνθρωποι τον κόσμο. H δέσμευση του Weber στην επιστήμη, στην εκβιομηχάνιση και τον φιλελευθερισμό τον διαχωρίζει από τους απαισιόδοξους, αντι-νεωτερικούς και αντι-διαφωτιστές.[6] Ο Weber έδρασε σε ένα περιβάλλον όπου είχε φανερωθεί η χρεωκοπία της επιστήμης τόσο ως εκπροσώπου της αλήθειας όσο και ως οδηγού των πράξεων των ανθρώπων. Η επιστήμη, λέει όμως ο Weber, δεν μπορεί να μας πει τι να κάνουμε.[7] Η επιστήμη μπορεί να μας δείξει ποιο από τα διαθέσιμα μέσα είναι κατάλληλο για την επίτευξη ενός σκοπού αλλά δεν μπορεί να μας βοηθήσει να αποφασίσουμε αν πρέπει να επιδιώξουμε το σκοπό αυτό ή όχι. Η συνεχής πάλη αξιών, που ο Weber αναγνωρίζει, καταδεικνύει τον κοινωνικό και νοητικό κατακερματισμό και θεμελιώνει την αυτονόμηση των δομών της νεωτερικότητας.[8] Η επιστήμη έφερε τον άνθρωπο μπροστά σε μια ένταση μεταξύ των επιστημονικών αξιωμάτων και των ηθικών αξιών.

Ο νοητικός κατακερματισμός ο οποίος παρατηρείται στις νεωτερικές δυτικές κοινωνίες[9] ωθεί τον Weber να αναλύσει το περιεχόμενο εννοιών όπως η πολιτική, το κράτος και η εξουσία. Ο Weber αποδέχεται ότι η νεωτερικότητα δημιούργησε συνθήκες για μια αυτόνομη οργάνωση της πολιτικής εξουσίας ακριβώς επειδή χαρακτηρίζεται από την δημιουργία ενός καινούριου νοήματος το οποίο είναι απαλλαγμένο από θρησκευτικά και ηθικά αξιώματα.[10]

Εξουσία για τον Weber είναι η πιθανότητα υπακοής σε μια διαταγή συγκεκριμένου περιεχομένου από προσδιορίσιμα πρόσωπα.[11] Η εξουσία δεν είναι αποκλειστικά φαινόμενο που σχετίζεται με το κράτος. Εξουσία υπήρχε και πριν από την εμφάνιση του κράτους. Σύμφωνα με τον Weber το κράτος είναι μια σχέση κυριαρχίας ανθρώπων πάνω σε ανθρώπους, μια σχέση δηλαδή εξουσίας που στηρίζεται στη νόμιμη βία.[12] Ο ορισμός αυτός του Weber για το κράτος περιέχει δύο κριτήρια τα οποία αντιπροσωπεύουν δύο εκδοχές της πολιτικής. Το πρώτο κριτήριο ορίζει το κράτος ως το μονοπώλιο των μέσων της φυσικής βίας και το δεύτερο κριτήριο συσχετίζει το κράτος με την νομιμότητα της χρήσης αυτής της φυσικής βίας.[13] Θα πρέπει να σταθούμε στη λέξη «νόμιμη» στον παραπάνω ορισμό. Ο Weber δεν αναφέρεται γενικά στον φυσικό καταναγκασμό αλλά στον νόμιμο. Ο νόμιμος καταναγκασμός αφορά στην θεμελίωση της κυριαρχίας του κράτους, στην πιθανότητα υπακοής από την πλευρά των υπηκόων. Το κράτος ορίζεται από ένα χαρακτηριστικό, το μονοπώλιο στη νόμιμη χρήση της φυσικής βίας μέσα σε ένα ορισμένο έδαφος.[14]

Εισάγοντας την φυσική βία στον σκληρό πυρήνα της αντίληψής μας για την πολιτική, ο Weber προτείνει μια εξαιρετικά φορμαλιστική και στατική εκδοχή μιας θεωρίας της πολιτικής.[15] Αυτό συμβαίνει διότι αφενός η πολιτική, υπό την έννοια ενός αέναου αγώνα για την κατοχή της εξουσίας, ταυτίζεται επικίνδυνα με ένα πρότυπο ερμηνείας στο οποίο οι πολιτικοί δρώντες αποτελούν διεκδικητές της εξουσίας με σκοπό την διασφάλιση των συμφερόντων τους, αφετέρου διότι εισάγεται με τον τρόπο αυτό μια νατουραλιστική ερμηνεία της πολιτικής η οποία είναι επηρεασμένη από τον Νιτσεϊκό κοινωνικό Δαρβινισμό.[16] Ο Weber με τον τρόπο αυτό αντιλαμβάνεται την πολιτική ως ένα αγώνα μεταξύ δρώντων οι οποίοι επιδιώκουν την κατάληψη της εξουσίας.

Κατά συνέπεια το κρατικό πεδίο συνιστά μια ανοικτή κοινωνική σχέση για εκείνες τις οργανωμένες ομάδες που επιθυμούν την εξουσία. Η παρουσία και η ισχύς του κράτους δεν εξαντλείται σε ένα εργαλειακό καταπιεστικό μηχανισμό που χρησιμοποιείται ως απλό αντικείμενο επιβολής ή εκμεταλλεύσεως της άρχουσας τάξης ή μιας κυρίαρχης ομάδας.[17] Σε αυτό το σημείο η ερμηνεία του Weber διαφέρει από την μαρξιστική ερμηνεία του κράτους. Το κράτος δεν συνιστά μια αφηρημένη γενίκευση αλλά συλλαμβάνεται ως μια ειδική σχέση νοήματος η οποία διέπει την συγκεκριμένη συμπεριφορά των συναθροισμένων ατομικών πράξεων.[18]

Η ερμηνεία της βεμπεριανής κρατικής εννοιολογήσεως αναζητεί τα αξιακά ερείσματά της έξω από το κράτος. Ο λόγος είναι ο εξής: αφού το κράτος δεν δύναται ως εκ της φύσεώς του να απεμπολήσει το δικαίωμά του στη φυσική βία ως ειδοποιό συστατικό του, θα πρέπει κατ’ ανάγκη να ανευρεθεί αλλού η πηγή της νομιμότητας.[19] Για τον Weber η κυριαρχία του κράτους επί των πολιτών δεν στηρίζεται στο φόβο τους για ενδεχόμενη χρησιμοποίηση φυσικής βίας από αυτό. Η νομιμοποίηση του συστήματος κυριαρχίας του εξαρτάται από την πίστη στην αξιοπιστία αυτού του συστήματος.[20] Εάν το κράτος εμφανίζεται ηθικά πιο δικαιολογημένο σε σχέση με εξουσιαστικά μορφώματα του παρελθόντος αυτό δεν οφείλεται στο ότι έπαυσε να μονοπωλεί το δικαίωμά του στη χρήση βίας αλλά μάλλον στο γεγονός ότι φρόντισε να την ελαχιστοποιήσει στο μέτρο του απολύτως αναγκαίου.[21]

Η νόμιμη χρήση βίας από το κράτος διαμορφώνει μια κατάσταση νομιμότητας [Legalität]. Σύμφωνα με την εμπειρία, μας λέει ο Weber, καμία εξουσία δεν αρκείται εκουσίως απλώς μόνον με τα υλικά ή μόνον αισθηματικά ή μόνον ορθολογικά κατά την αξία κίνητρα ως πιθανότητες διατήρησής της.[22] Η κρατική κυριαρχία πρέπει να είναι νομιμοποιημένη στα μάτια των υπηκόων. Ένα συγκεκριμένο minimum βούλησης προς υπακοή, δηλαδή συμφέροντος εξωτερικού η εσωτερικού προς υπακοή, ανήκει σε κάθε γνήσια σχέση εξουσίας.[23]

Κάθε εξουσία, λέει ο Weber, επιδιώκει την αφύπνιση και τη συντήρηση της πίστης στη «νομιμότητά της». Ανάλογα με το είδος της σκοπούμενης νομιμότητας είναι θεμελιωδώς διαφορετικός και ο τύπος της υπακοής, του διοικητικού επιτελείου που είναι καθορισμένο για την εγγύησή της καθώς και του χαρακτήρα άσκησης της εξουσίας. Είναι λοιπόν σκόπιμο να διαχωρίσουμε τα είδη εξουσίας σύμφωνα με την απαίτηση νομιμότητας που είναι αντιστοίχως τυπική για αυτά.[24]

Στηριζόμενοι στα λεγόμενα αυτά του Weber μπορούμε να ισχυρισθούμε ότι η μετάβαση από ένα πολιτικό σύστημα σε ένα άλλο καθορίζεται οπωσδήποτε από το βαθμό νομιμοποιήσεώς του στην συνείδηση των υπηκόων. Πώς όμως θα μεταβληθεί η νομιμοποίηση αυτή, πώς καινούριες εξουσιαστικές δομές θα νομιμοποιηθούν και θα περιβληθούν την κρατική νομιμότητα; Ο Weber δεν είναι ηθικολόγος, δεν συνδέει την πολιτική με αξιακές-ηθικές δεσμεύσεις. Διαπιστώνει τη σύνδεση της νομιμοποιήσεως του πολιτικού καθεστώτος με την κυριαρχία του.

Το κράτος ασκεί «νομίμως» το δικαίωμά του στην άσκηση της βίας αφού έχει αυτονομηθεί σε ένα τέτοιο ύψιστο βαθμό ως θεσμός ώστε να μην χρειάζεται το οχυρό μιας οποιασδήποτε ηθικής δικαιολόγησης των ενεργειών του.[25] Η έννοια της νομιμοποίησης [Legitimität] μιας κοινωνικής σχέσης, ακόμη και αυτής που υπάρχει μεταξύ κυριαρχουμένων και κράτους ή πολιτικής εξουσίας συνιστά το θεμελιώδες στοιχείο της σχέσεως αυτής. Η νομιμότητα μιας σχέσεως αντανακλάται στη νομιμότητα μιας διάταξης. Η νομιμοποίηση της τελευταίας μπορεί να είναι εγγυημένη, σύμφωνα με τον Weber, καθαρά εσωτερικά και δη: α) καθαρά αισθηματικά, β) ορθολογικά ως προς την αξία, γ) θρησκευτικά και επίσης μέσω προσδοκιών ιδιαίτερων εξωτερικών αποτελεσμάτων δηλαδή μέσω θέσης συμφέροντος.[26]

Η νομιμοποίηση μιας εξουσίας, συνεχίζει o Weber, θα πρέπει να θεωρείται απλώς ως πιθανότητα, να τίθεται σε σχετικό βαθμό και να γίνεται έτσι αντιστοίχως αντικείμενο πραγμάτευσης. Αποτελεί πράγματι καθοριστικό στοιχείο το ότι η αξίωση της εξουσίας για την νομιμοποίησή της καθορίζει το είδος των επιλεγμένων από αυτή μέσων εξουσίας.[27] Μια νομοτυπία, προερχόμενη είτε από την απόδοση ισχύος σε αυτήν από τους υπηκόους μέσω παράδοσης, μέσω αισθηματικής πίστης, μέσω ορθολογικής κατά την αξία πίστης, είτε τέλος μέσω θετικής θέσπισης μπορεί να ισχύει ως νομιμοποιημένη είτε μέσω συμφωνίας είτε μέσω επιβολής (στη βάση μιας νομίμως ισχύουσας εξουσίας ανθρώπων επί ανθρώπων).[28]

Ο Weber αντιλαμβάνεται, ότι η νομιμοποίηση ή η απο-νομιμοποίηση ενός καθεστώτος είναι κομβικό σημείο για την αντίληψη που έχει κανείς για την πολιτική. Αυτή η αέναη διαδικασία σχετίζεται με τη στάση του ατόμου απέναντι στην πολιτική αλλαγή. Σύμφωνα με τον Weber ο νέος ηγέτης, η προσωπικότητα μεταβάλλει με το δυναμισμό που φέρνει μαζί του την κοσμοθεωρία των υπηκόων. Το παν τελικά είναι η ισχύς μιας νομιμοποιημένης πολιτικής τάξης. Η αυταξία μιας νομιμοποιημένης ισχύος διαπερνά κάθε κοινωνική σχέση, ιδιαίτερα αυτή μεταξύ του ηγέτη και των υπηκόων.

«Η διατήρηση κάθε εξουσίας είναι αυτονόητα αναγκασμένη να αναφερθεί με τον έντονο τρόπο που μπορεί να διανοηθεί κανείς στην αυτοδικαιολόγηση μέσω της επίκλησης των αρχών νομιμοποιήσεώς της».[29] Υπάρχουν, λέει ο Weber, τρεις τέτοιες ύστατες αρχές: η «ισχύς» μιας διατακτικής εξουσίας μπορεί να εκφράζεται: α) σε ένα σύστημα θεσπισμένων ορθολογικών κανόνων οπότε η υπακοή απευθύνεται στους κανόνες και όχι στο πρόσωπο, β) σε μια προσωπική αρχή η οποία μπορεί να έχει τη βάση της στην ιερότητα της παράδοσης, δηλαδή του ανέκαθεν υπάρχοντος και γ) μπορεί να βασίζεται στην πίστη στο χάρισμα.[30]

Τα παραπάνω τρία είδη νομιμοποιήσεως της κυριαρχίας αντιστοιχούν καθαρά σε τρεις ιδεοτύπους της εξουσίας. Οι τύποι αυτοί είναι: α) ορθολογικού χαρακτήρα, στηρίζονται δηλαδή στη πίστη περί του νομότυπου χαρακτήρα θεσπισμένων διατάξεων, β) παραδοσιακού χαρακτήρα, στηρίζονται δηλαδή στην καθημερινή πίστη περί της ιερότητας παραδόσεων που έχουν παλαιόθεν ισχύ και γ) χαρισματικού χαρακτήρα, στηρίζονται δηλαδή στην εξαιρετική αφοσίωση στην ιερότητα ή στην ηρωϊκή δύναμη ή στην πρότυπη στάση ενός προσώπου.[31] Η αντιστοίχηση αυτή μεταξύ των ειδών νομιμοποιήσεως της κυριαρχίας και των ιδεοτύπων της εξουσίας εκφράζει περισσότερο τον βαθμό νομιμοποιήσεως μιας πολιτικής δομής και της αποτελεσματικότητας της ως προς την αποδοχή της από τους υπηκόους παρά μια ηθική δικαιολόγηση της κυριαρχίας βασισμένη σε απόλυτες αξίες. Ο Weber δεν αποδέχεται ηθικές εξαρτήσεις στην τυποποίηση της κυριαρχίας. Ο βαθμός ισχύος της νομιμοποιήσεως της τον ενδιαφέρει περισσότερο. Η ισχύς μιας πολιτικής τάξεως στηρίζεται στην πεποίθηση των υπηκόων για το καθήκον υποταγής που έχουν απέναντί της.

Ο Weber αναγνωρίζει ότι για όλες τις εξουσιαστικές μορφές είναι ουσιώδες, για τη διατήρηση της ευπείθειας, το δεδομένο της ύπαρξης ενός διοικητικού επιτελείου. Η ύπαρξη αυτού του επιτελείου είναι εκείνο που εννοεί κανείς με τη λέξη οργάνωση.[32] Όποιος θέλει να κάμψει μια εξουσία, λέει ο Weber, πρέπει να συγκροτήσει δικό του διοικητικό επιτελείο.[33] Η κυριαρχία δεν βρίσκεται σε μια εξωτερική σχέση έναντι του διοικητικού επιτελείου της. Αντιθέτως εκφράζεται και λειτουργεί ως διοίκηση [Jede Herrschaft äußert sich und funktioniert als Verwaltung].[34] Άρα ο χαρακτήρας της νομιμοποίησης αφορά σε μια κοινωνική σχέση, αυτή μεταξύ ηγέτη και υπηκόων, σε μια αποδοχή από την πλευρά των υπηκόων αυτής της σχέσης που εκφράζεται σε μια προσήλωση στην νομιμότητά της και στην εξυπηρέτηση αυτής της σχέσης από ένα διοικητικό επιτελείο.

Στο σημείο αυτό εντοπίζεται, κατά τη γνώμη μου, ο πυρήνας του θέματος της παρούσης εργασίας. Είναι η εξέταση της δυνατότητας σταθεροποίησης ενός πολιτικού συστήματος από μια νομιμοποίηση που πηγάζει από την διαιώνιση της ισχύος ενός διοικητικού επιτελείου, το οποίο υπό ορισμένες ιστορικές και κοινωνικές συνθήκες αυτονομείται από την πολιτική εξουσία. Στο πλαίσιο της διαιώνισης της ισχύος είναι δυνατό να δούμε τη σχέση πολιτικού ηγέτη και διοικητικού επιτελείου. Ο Weber επιθυμεί να καταδείξει την αναγκαιότητα καθυπόταξης της τεχνικής ορθολογικότητας που εκπροσωπεί το διοικητικό επιτελείο στις πολιτικές αποφάσεις.

Για την εφαρμογή των διαταγών και των κανόνων είναι απαραίτητη η ύπαρξη μιας εξειδικευμένης υπαλληλίας. Τα χαρακτηριστικά της υπαλληλίας αυτής αφορούν στην τυπικά ορθολογικότερη μορφή εξουσίας που γέννησε η νεωτερικότητα και απαντούν στο ερώτημα του Weber για το πώς ασκείται η κρατική εξουσία. Ο ορθολογικός χαρακτήρας της κρατικής εξουσίας γίνεται φανερός από την εξειδίκευση της γνώσης της υπαλληλίας. O Weber δεν υποτιμούσε τη δύναμη της γραφειοκρατίας.[35]

Ο Weber αντιμετωπίζει, κατά τη γνώμη μου, με ρεαλισμό την αναγκαιότητα υπάρξεως της γραφειοκρατίας. Αναγνωρίζει ότι η σημασία του κρατικού, γραφειοκρατικού μηχανισμού αυξάνεται σταθερά και προβλέπει ότι αυτή η αύξηση θα συνεχισθεί.[36] Ο Weber υποστηρίζει ότι η γραφειοκρατία τελειοποίησε τον εξορθολογισμό. «Η γραφειοκρατία είναι ο τεχνικά πιο αμιγής τύπος της νόμιμης εξουσίας».[37] Για να λειτουργεί αποτελεσματικά η διοίκηση πρέπει να χαρακτηρίζεται από ορθολογικότητα. Η εξειδίκευση της υπαλληλίας και ο διαχωρισμός της από τα μέσα, υλικά και διοικητικά, αποτελούν για τον Weber θεμέλια της γραφειοκρατικής εξουσίας. Ο Weber έθεσε με ξεκάθαρο τρόπο ότι η εξουσία χρειάζεται τη διοίκηση αλλά και η διοίκηση την εξουσία. Λέει χαρακτηριστικά : «κάθε εξουσία εκφράζεται και λειτουργεί ως διοίκηση, κάθε διοίκηση χρειάζεται την εξουσία».[38] Ο Weber δεν δίδει ορισμό της γραφειοκρατίας αλλά περιγράφει τα χαρακτηριστικά της. Οι τρεις στιγμές που συγκροτούν την ύπαρξη μιας γραφειοκρατίας είναι σύμφωνα με αυτόν οι εξής: η πάγια κατανομή των δραστηριοτήτων ως υπηρεσιακών καθηκόντων που απαιτούνται για τους σκοπούς της γραφειοκρατίας, η κατανομή των διατακτικών εξουσιών που απαιτούνται για την εκπλήρωση των καθηκόντων αυτών μέσω κανόνων και η μέριμνα για τα παραπάνω μέσω της τοποθέτησης προσώπων τα οποία διαθέτουν μια γενικά ρυθμισμένη πιστοποίηση.[39]

Ο Weber εξειδικεύει τα χαρακτηριστικά της γραφειοκρατίας αναφερόμενος στην ύπαρξη μιας αυστηρής ιεραρχίας των υπαλληλικών αξιωμάτων, στην οργάνωση του γραφειοκρατικού θεσμού βάσει των τηρουμένων εγγράφων-αρχείων, στην τήρηση της μυστικότητας των αρχείων αυτών, στην αποκλειστικότητα της υπηρεσιακής δραστηριότητας των υπαλλήλων, στην τεχνική-διοικητική εξειδίκευσή τους καθώς και στον διαχωρισμό τους από τα διοικητικά μέσα.[40] Για τον Weber το υπαλληλικό αξίωμα είναι «επάγγελμα». Από τη στιγμή που απαιτείται η ολοκληρωτική αφοσίωση του υπαλλήλου στη γραφειοκρατική οργάνωση καθιερώνεται η σχέση μεταξύ αυτού και της γραφειοκρατίας ως καθήκον υπηρεσιακής πίστης έναντι της εγγύησης μιας διασφαλισμένης διαβίωσης. Ο υπάλληλος της γραφειοκρατίας δεν αφοσιώνεται σε ένα πρόσωπο αλλά σε ένα αντικειμενικό σκοπό.[41]

Προπάντων, λέει ο Weber, στο πεδίο της κρατικής διοίκησης ισχύει η ιδιαίτερα νεωτερική, αυστηρά «αντικειμενική» αντίληψη της «κρατικής λογικής» ως ανώτατο και ύστατο καθοδηγητικό σημείο της συμπεριφοράς του υπαλλήλου.[42] Για τούτο και απολαμβάνει μιας κοινωνικής εκτίμησης. Η εκτίμηση αυτή δικαιολογεί και την ιδέα που συντηρεί για τον εαυτό της η γραφειοκρατία. Η ιδέα αυτή αφορά στη δύναμή της, στην τεχνική ανωτερότητά της στο πλαίσιο του κράτους. Η σύγχρονη γραφειοκρατία για να πετύχει το τέλειο ανέπτυξε ένα υψηλό αίσθημα ταξικής τιμής. Χωρίς τέτοια αρτιότητα θα κινδύνευαν ακόμη και οι καθαρά τεχνικές λειτουργίες του κρατικού μηχανισμού.[43] Η κοινωνική θέση της γραφειοκρατίας είναι παράλληλη με την εξειδίκευσή της και τη λειτουργικότητα του ρόλου της στο νεωτερικό κράτος. Από την άλλη πλευρά, η γραφειοκρατία αγωνίζεται παντού για την ανάπτυξη ενός είδους «δικαιώματος στο αξίωμα», μέσα από την συγκρότηση μιας διατεταγμένης πειθαρχικής διαδικασίας, μέσα από τον παραμερισμό της τελείως αυθαίρετης απόφασης του «προϊσταμένου» επί του υπαλλήλου, επιδιώκει να διασφαλίσει για αυτόν την θέση του, τη διατεταγμένη προαγωγή του και σε αυτό υποστηρίζεται από τη «δημοκρατική» διάθεση των εξουσιαζομένων, η οποία απαιτεί την ελαχιστοποίηση της εξουσίας, και πιστεύει ότι σε κάθε αποδυνάμωση της αυθαίρετης απόφασης το υ κυρίου επί του υπαλλήλου βλέπει μια αποδυνάμωση της ίδιας της κυριαρχικής εξουσίας.[44]

Ο Weber υποστηρίζει ότι κανενός είδους κυριαρχία νομικού και ορθολογικού τύπου, δεν είναι απαραίτητα και αμιγώς γραφειοκρατική ταυτόχρονα.[45] Το βέβαιο όμως είναι ότι πίσω από κάθε πράξη γνήσιας γραφειοκρατικής διοίκησης βρίσκεται ένα σύστημα ορθολογικά συζητήσιμων λόγων, δηλαδή μια υπαγωγή σε κανόνες.[46] Ο Weber υποστηρίζει ότι από κοινωνική άποψη η γραφειοκρατική εξουσία σημαίνει τάση προς ισοπέδωση προς όφελος της γενικής δυνατότητας στελέχωσής της από φορείς πιστοποιημένης εξειδικευμένης γνώσης. Σημαίνει επίσης την τάση για την κυριαρχία ενός τυπικού απρόσωπου χαρακτήρα. Αυτή η κοινωνική αλλαγή που προωθεί τον εκγραφειοκρατισμό παραμερίζει κάθε έννοια νομικό-ταξικής εξουσίας. Μπορούμε λοιπόν να πούμε ότι ο αυξανόμενος εκγραφειοκρατισμός είναι η αναπόφευκτη σκιά της εξαπλούμενης μαζικής δημοκρατίας.[47]

[...]


[1] Max Weber, Η επιστήμη ως επάγγελμα, Εισαγωγή και Μετάφραση Ι. Συκουτρή, Αθήνα, 1933, σελ. 67.

[2] Catherine – Colliot Thelene, Ο Max Weber και η Ιστορία, μτφρ. Δ. Κοσμίδη, εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 2005, σελ. 103.

[3] Andreas Calyvas, The Politics of the Extraordinary, Cambridge University Press, 2009, σελ. 66.

[4] Max Weber, Η επιστήμη ως επάγγελμα, ό.π., σελ. 78-79.

[5] Steven Seidman, «Modernity, Meaning and Cultural Pessimism in Max Weber », State University of New York, Sociological Analysis , Oxford University Press, Τόμος 44, 1983, σελ. 274.

[6] Αυτ., σελ. 276.

[7] Max Weber, Η επιστήμη ως επάγγελμα, ό.π., σελ. 72.

[8] Catherine – Colliot Thelene, Ο Max Weber και η Ιστορία, ό.π., σελ 138.

[9] Αυτ., σελ.139.

[10] A. Calyvas, The Politics of the Extraordinary,…, ό.π., σελ. 70.

[11] Max Weber, Οικονομία και Κοινωνία, τόμος 1, Βασικές κοινωνιολογικές έννοιες, Μετάφραση-Εισαγωγή-Επιμέλεια Γκούρας Αθανάσιος, εκδόσεις Σαβάλλας Αθήνα 2005, σελ. 56.

[12] Max Weber, Η πολιτική ως επάγγελμα, εισαγωγή-μετάφραση Μ. Κυπραίος, εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα 1985. σελ. 96.

[13] A. Calyvas, The Politics of the Extraordinary, …, ό.π., σελ. 41.

[14] Max Weber, Η πολιτική ως επάγγελμα, …, ό.π., σελ. 96.

[15] A. Calyvas, The Politics of the Extraordinary, …, ό.π., σελ. 30.

[16] Αυτ. σελ. 31-32.

[17] Ν. Τσίρου, Η ανάδυση του πολιτικού στο έργο του Max Weber, εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα 2001, σελ. 89.

[18] Αυτ., σελ. 103.

[19] Αυτ. σελ. 101.

[20] Αυτ. σελ. 35.

[21] Αυτ., σελ. 107.

[22] Max Weber, Οικονομία και Κοινωνία, τόμος 1, ό.π., σελ. 242.

[23] Αυτ., σελ. 241.

[24] Αυτ., σελ. 242.

[25] Ν. Τσίρου, Η ανάδυση του πολιτικού…, ό.π., σελ. 96.

[26] Max Weber, Οικονομία και Κοινωνία, τόμος 1…, ό.π., σελ. 243.

[27] Αυτ.

[28] Αυτ., σελ. 38.

[29] Max Weber, Οικονομία και Κοινωνία, τόμος 5, Κοινωνιολογία της εξουσίας, εκδόσεις Σαβάλλα, Αθήνα 2009, σελ 23.

[30] Αυτ.

[31] Max Weber, Οικονομία και Κοινωνία, τόμος 1…, ό.π., σελ. 244.

[32] Αυτ., σελ. 304.

[33] Αυτ., σελ. 305.

[34] Ν. Τσίρου, Η ανάδυση του πολιτικού…, ό.π., σελ. 91.

[35] D. Beetham, Max Weber and the Theory of Modern Politics, ό.π., σελ. 20.

[36] Max Weber, Η πολιτική ως επάγγελμα, ό.π., σελ. 110.

[37] Max Weber, Οικονομία και Κοινωνία, τόμος 5…, ό.π., σελ. 403.

[38] Αυτ., σελ. 14.

[39] Max Weber, Οικονομία και Κοινωνία, τόμος 5, …, ό.π., σελ. 24.

[40] Αυτ., σελ. 26 και σελ. 58.

[41] Αυτ., σελ.27.

[42] Αυτ., σελ. 57.

[43] Max Weber, Η πολιτική ως επάγγελμα, ό.π., σελ. 110.

[44] Max Weber, Οικονομία και Κοινωνία, τόμος 5, …, ό.π., σελ. 88.

[45] Ο D. Beetham στο έργο του: Max Weber and the Theory of Modern Politics, 1991, σελ. 67 υποστηρίζει ότι τα πολιτικά έργα του Max Weber, ιδιαίτερα η Οικονομία και Κοινωνία, καταδεικνύουν ότι η γραφειοκρατία δεν πληροί τα τεθέντα από τον νομικό-ορθολογικό ιδεατό τύπο κριτήρια.

[46] Max Weber, Οικονομία και Κοινωνία, τόμος 5…, ό.π., σελ. 57.

[47] Max Weber, Οικονομία και Κοινωνία, τόμος 1, …, ό.π., σελ. 256.

Excerpt out of 67 pages

Details

Title
Politics and Bureaucracy of Max Weber
College
Panteion University, Athen
Author
Year
2012
Pages
67
Catalog Number
V206890
ISBN (eBook)
9783656385530
ISBN (Book)
9783656387275
File size
670 KB
Language
Greek, Modern (1453-)
Keywords
politics, bureaucracy, weber
Quote paper
Photios Zygoulis (Author), 2012, Politics and Bureaucracy of Max Weber, Munich, GRIN Verlag, https://www.grin.com/document/206890

Comments

  • No comments yet.
Look inside the ebook
Title: Politics and Bureaucracy of Max Weber



Upload papers

Your term paper / thesis:

- Publication as eBook and book
- High royalties for the sales
- Completely free - with ISBN
- It only takes five minutes
- Every paper finds readers

Publish now - it's free