P.C. Hooft vs. Niccolo Machiavelli. Ideologien aan het voorbeeld van het treuspel Geeraerdt van Velsen. Een vergelijking

Inhaltsverzeichnis

1. Inleiding 1

2. "Geeraerdt van Velsen": De inhoud

3. P. C. Hooft vs. Niccolò Machiavelli: overeenstemmingen en verschillen
3.1. Niccolò Machiavelli: persoon, achtergrond en geschiedenis
3.2. P. C. Hooft: persoon, achtergrond en geschiedenis
3.3. Ideologische overeenstemmingen en verschillen
3.4. Conclusie

4. Allegorische figuren als centrale punt in Geeraerdt van Velsen: Twyst, Gheweldt en Bedroch

5. Graaf Floris V als tiran in Hoofts Geeraerdt van Velsen ?

6. Over de vraag naar de eigenlijke hoofdpersoon van Hoofts treurspel

7. Boodschap van Geeraerdt van Velsen

8. Samenvatting

Appendix:

Literatuurlijst

1. Inleiding

Geeraerdt van Velsen. Dit is niet alleen de naam van een van de protagonisten van P. C. Hoofts drama, maar ook de naam van het drama zelf, dat Hooft ook treurspel noemt.

Hier is niet alleen de naam op zich belangrijk, maar ook de historische context en de geschiedenis die zich om de persoon van Geeraerdt van Velsen omdoen. Een centraal punt van Hoofts drama is de rol van de Nederlandse graaf Floris V, die wel het gehele volk begunstigde, maar de adel bijna weergaloos onderdrukte.

Dit werkstuk houdt zich bezig met de inhoud van Hoofts drama en probeert zowel de historische context als ook de interpretatie van Geerardt van Velsen en de andere protagonisten te beschouwen. Ik zal ook het begrip van een tiran in verband met het drama van Hooft, zoals de betrekking tot de ideologiën van Niccolò Machiaveli toelichten en de vraag opwerpen hoe verzet tegen een tiran moet worden beoordeeld. Ik zal verder naar de boodschap van Hoofts toneelstuk vragen en onderzoeken wie de eigenlijke hoofdpersoon van dit treurspel is.

2. „Geeraerdt van Velsen“: De inhoud

Hooft vertelt het verhaal van de Nederlandse graaf Floris V, die wel het volk begunstigde, maar de gehele adel onderdrukte en bovendien zelfs Machtelt van Velsen misbruikte. Haar verwantschap – naamlijk haar echtgenoot Geeraerdt van Velsen, haar vader Harman van Woerden en haar neef Gijsbert van Aemstel – leidde Floris als reactie op het misbruik van Machtelt van Velsen in een hinderlaag. Graaf Floris V werd gevangen en ´s nachts op het Muiderslot gebracht, waar Machtelt van Velsen haar echtgenoot verwachtte, maar zonder iets van de gevangenschap van Floris V te weten. Twyst daalde uit de hel neder en nodigde zijn dienaars Gheweldt en Bedroch uit, het land ten val te brengen, waarbij de naamgeving van de dienaars en hun gelijkenis met de verschijnselen twist, geweld en bedrog duidelijk meer dan alleen maar toeval is. Veenstra spreekt hier van allegorische personen (57).

Het tweede bedrijf houdt zich bezig met het debat tussen Floris en Geeraerdt van Velsen, van Woerden en van Aemstel, waarin Floris niet het misbruik van Machtelt maar de veroordeling en de terechtstelling van de broer van Geeraerdt van Velsen en de aansluitende inbeslagneming van hun bezit voorgeworpen wordt.

De geest van Van Velsens broer keert later in het drama dan ook naar Floris´ gevangenis terug. Floris probeert door het gesprek met de vermoorde broer zich nu met zijn sterkste tegenstander Geeraerdt van Velsen te verzoenen.

3. P. C. Hooft vs. Niccolò Machiavelli: overeenstemmingen en verschillen

Als men zich met Hooft´s Geeraerdt Van Velsen bezighoudt zijn ideologische parallelen en overeenstemmingen met werken van Niccolò Machiavelli, namelijk Il Principe en Discorsi sopra la prima Deca di Tito Livio opvallend en een naderde beschouwing de moeite waard. Hier moeten we niet naar directe parallelen tussen beide personen zoeken, want Il Principe is een wetenschappelijk en propagandistisch werk en Hooft heeft een drama geschreven, waarin een heel andere gedachtegang met een verschillende structuur overheersend is (Veenstra 58). Desondanks heeft Hooft in Geeraerdt van Velsen vaker op Machiavellis werken gewezen (Veenstra 65), waardoor een vergelijking tussen de ideologieën in Hoofts en Machiavellis werken zinvol blijkt te zijn.

Dus zal ik nu een korte achtergrond zowel van Niccolò Machiavelli als ook van P.C.Hooft aantonen en dan zal ik de boven genoemde ideologische aspecten aantonen. Overeenstemmingen en verschillen zijn daarna te beschouwen.

3.1. Niccolò Machiavelli: persoon, achtergrond en geschiedenis

Niccolò Machiavelli werd 1469 in Florence op de wereld gebracht als zoon van de advocaat Bernardo Machiavelli. In 1476 ging Niccolò naar school, waar hij de basiskennis van het Latijns leerde en aansluitend studeerde. Toen hij acht jaar oud was maakte hij de Pazzi-samenzwering mee, d.w.z. de samenzwering die tot het vermoorden van Lorenzo en Giuliano de Medici gerecht was om de Medici-heerschappij ten einde te brengen; Lorenzo overleefde. Tot 1512 werkte Machiavelli als secretaris van de tweede kanselarij van Signoria en maakte talrijke excursies naar Rome, Duitsland en Frankrijk. 1512 kwamen de Medici terug en Machiavelli werd uit zijn dienst geworpen. Aansluitend werd Machiavellis naam op een lijst gevonden, die de namen van potentiële tegenstanders van de Medici-heerschappij bevatte. Niccolò werd gevangen genomen en gepijnigd, maar achteraf weer vrijgelaten. 1532 werd Il Principe gepubliceerd, 1531 al de Discorsi.

Door zijn werk overdroeg Machiavelli de staat en zijn representanten in het bijzonder de nieuw bereikte zelfstandigheid en rationaliteit van het historisch individu (vgl. Veenstra 20, 23 en Ploetz 659).

3.2. P. C. Hooft: persoon, achtergrond en geschiedenis

Pieter Corneliszoon Hooft, geboren op 15 maart 1581, was de zoon van de Amsterdamse burgemeester Cornelisz Pieterzoon Hooft. Hij ging in Amsterdam naar school en studeerde tussen 1605 en 1607 aan de universiteit van Leiden.

Voorafgaand aan zijn studententijd maakte hij een grote tour door Frankrijk en Italië en raakte in de ban van het literaire leven. In deze tijd schreef hij twee tragedies: Achilles en Polyxena, Ariadne en in 1605 Granida. Hooft bedoelde niet om deze teksten te publiceren, maar in 1611 verscheen er dan toch een uitgave van Emblemata amatoria, waaraan liederen en gedichten als aanhangsel waren toegevoegd. Ofschoon Emblemata amatoria anoniem verschenen was, was het voor goede waarnemers makkelijk te identificeren. De eerste uitgave onder Hoofts eigen naam was dan de tragedie Geeraerdt van Velsen uit 1613.

In 1609 werd hij aangesteld als drost van Muiden. Samen met Christina van Erp, met wie hij in 1610 was getrouwd, nam hij zijn intrek in het Muiderslot. Daar verbleef hij vooral ´s zomers; ´s winters waren ze vooral in Amsterdam te vinden, in het literaire milieu van de rederijkerskamer De Eglentier, waar Roemer Visscher de gangmaker was. Na 1618 wijdde Hooft zich voornamelijk aan geschiedsschrijving, waarop in 1626 een biografie van de Franse koning Hendrik IV verscheen, zestien jaar later dan de eerste twintig delen van de Nederlandsche Historiën. De voltooiing van dit werkt maakte hij niet meer mee, want hij overleed op 21 mei 1647 in Den Haag (vgl. Munzinger, trefwoord Hooft).

3.3. Ideologische overeenstemmingen en verschillen

Veenstras tekst "Hoofts Geeraerdt van Velsen als anti-machiavellistisches Drama" houdt zich bezig met de beschouwing en interpretatie van Hoofts drama en Machiavellis werken, waarbij wederzijdse ideologien en opvattingen in aanmerking worden genomen.

In het bijzonder stelt Veenstra ook de vraag, hoe Machiavelli motieven zoals "samenzwering" behandelt en hoe Hoofts geënsceneerde samenzwering met Machiavellis ideologiën moet worden bekeken en beoordeeld.

[...]