Nomenclator litterarius

Inhalt.

Vorwort

Foreword

Woord vooraf

Préface

Prefacio

Prefazione

Predislovije

Abkürzungen. Abbreviations. Afkortingen. Abbreviations. Abreviaturas. Abbreviazioni. Sokraščenija

Nomenclátor

Deutsche Literaturlexika

Lateinische und griechische Terminologie

Literary Dictionaries of English Terms

Nederlandse Literaire Woordenboeken

Dictionnaires des termes littéraires français

Diccionarios de literatura española

Dizionari letterari italiani

Russkije litteraturnyje slovari

Nihon bungaku jiten

Zhongguo-wenxue cidian

Sanskrit Dictionary

International Dictionary

Index. Indice

Ukazatel’

Vorwort

Nicht nur die Natur- und Sozialwissenschaften sehen sich heute mehr und mehr auf internationale Zusammenar­beit angewiesen; auch in der Literaturwissenschaft setzt sich der vergleichende Gesichtspunkt immer stärker durch. Wer über die eigenen Sprachgrenzen hinausschauen will, muss besonders fremdsprachliche Fachzeitschriften zu Rate ziehen.Jedoch verzeichnen selbst umfangreiche zwei­sprachige Wörterbücher die literarische Terminologie nur höchst unvollständig. Nur selten haben wir umfassende Literaturlexika in anderen Sprachen zur Hand. Oft ist uns schon geholfen, wenn wir das Äquivalent zu einem unklaren Fachbegriff in der eigenen Sprache (oder in einer anderen, die wir gut beherrschen) wissen, sodass wir diesen in einem Spezialwörterbuch aufsuchen können.

Um diesem Notstand wenigstens für drei Sprachen (Deutsch, Englisch, Französisch) abzuhelfen, veröffent­lichte ich 1969 im gleichen Verlag (mit R.E. Blake für den frz. Teil) Wortlisten, die ich ursprünglich für meine Studenten zusammengestellt hatte. Sie bieten fast 1000 literarische Sachbegriffe in thematischer und alphabe­tischer Ordnung. Dieses Literaturwörterbuch ist für den, der mit den drei Sprachen auskommt, durch das hier vorgelegte deshalb nicht überholt, weil darin zum ersten Mal versucht wurde, die wichtigsten literarischen Sachbe­griffe (zu Metrik, Stilistik, Rhetorik, Struktur, Gattun­gen und Perioden) nach sachlichen Komplexen (in Synonymen, Halbsynonymen, Antonymen und Unterbegriffen) sowie mit Zahlenverweisungen auf verwandte Begriffe zu ordnen. Daß ein solcher erster Versuch nicht in allem befriedigend ausfallen konnte und manche Unvollkommenheiten aufweisen musste, ist selbstverständlich.

Die sachliche Anordnung der Begriffe musste nun in dieser auf sieben Sprachen erweiterten Neubearbeitung geopfert werden. Zu viele Benutzer der ersten Fassung forderten grösstmögliche Vollständigkeit und einen erweiterten Sprachhorizont. Die hier aufgenommenen Sprachen rechtfertigen sich durch die literaturwissen­schaftliche Produktivität und Anzahl der Literaturstuden­ten in den betreffenden Ländern. Begriffe aus anderen Sprachen wurden aufgenommen, soweit sie in der Literatur des europäisch-amerikanischen Sprachbereichs eine Rolle gespielt haben und deshalb in anderen Standardwerken erwähnt werden. Ihre Herkunft wird durch Abkürzungen gekennzeichnet.

Wie schon im dreisprachigen Literaturwörterbuch wollen wir vor allem "Sachbegriffe" zusammenstellen, die sich auf mehr als ein Werk anwenden lassen (also z.B. "Nibelungenstrophe", weil diese auf andere Dichtungen übertragen wurde - nicht aber "Nibelungenlied"). Biogra­phische Information und Angaben zu einzelnen Werken kann der Student relativ leicht in den grossen Literatur­geschichten über den Index finden. Wo Begriffe auf literarische Gruppen und deren Stil zugleich zielen (z.B. "Sturm und Drang"), war die Grenze schwer zu ziehen.

Bei manchen Begriffen (wie "Sensibilität" oder selbst "Komik") lässt sich streiten, ob sie überhaupt in ein literarisches Lexikon * gehören. Sie sind jedoch nicht willkürlich aufgenommen worden, sondern zumeist von anerkannten Literaturwörterbüchern, die wir im Anhang aufführen, übernommen, wo sie eine einleuchtende Erläuterung ihres literaturwissenschaftlichen Gebrauchs finden. In Hinsicht auf moderne Aufgabenstellungen der Literaturwissenschaft und -Soziologie ist es besser, den Rahmen etwas zu weit zu spannen, als zu eng. Selbstver­ständlich kommt hier nur die literaturwissenschaftliche Bedeutung eines Begriffes in Betracht (z.B. "Artikel" nur im Sinne von "Essay" oder "Aufsatz", nicht von "Ge­schlechtswort" oder "Ding"). - Adjektive, die auf den ersten Blick kaum eine Beziehung zum literarischen Bereich haben (z.B. "banal"), sollten immer auf Stil­qualitäten bezogen werden. Der Student braucht zu ihrer Beschreibung ein reiches Vokabular.

Im allgemeinen wurden nicht Adjektive und Substan­tive gleichen Stammes (z.B. "ironisch" und "Ironie") aufgenommen, sondern nur die zumeist gebrauchte Form.

Nur die heute noch häufig gebrauchten Begriffskom­binationen (wie "Abenteuerroman" und "psychologischer Roman") werden getrennt aufgeführt. Andere weniger übliche (z.B. "Legendenepos" und "Legendenspiel") müssen aus ihren Bestandteilen aufgeschlüsselt werden.

Normalerweise werden die Begriffe in den sieben Sprachen in folgender Reihenfolge angeführt: Deutsch (=D), Englisch (=E), Niederländisch (=N), Französisch (=F), Spanisch (=S), Italienisch (=1) und Russisch (=R). Die russischen Begriffe erscheinen vorn in Transkription und hinten in einem Spezialindex in kyrillischer Schrift. Begriffe, die es nur in einer Sprache gibt (z.B. "Kabuki") oder die in andere Sprachen übernommen wurden (z.B. "bon mot"), stehen am Anfang ihrer Gruppe. Oft kann man darüber streiten, ob ein solcher Begriff in den anderen Sprachen noch als Fremdwort empfunden wird. - Wenn also eine Gruppe z.B. mit einem I-Begriff oder S-Begriff beginnt, bedeutet das, dass der Begriff aus diesen Spra­chen kommt oder in ihnen die wichtigste Rolle spielt.

Manche Begriffe werden z.Zt. vorwiegend in einer Fremdsprache benutzt, selbst wenn eigene Entsprechungen vorhanden sind (z.B. "science fiction" im Deutschen jetzt häufiger als "Zukunftsroman" und im Französischen als "roman d'anticipation") und stehen deshalb ebenfalls am Anfang ihrer Gruppe. Die Reihenfolge der Begriffe ist jedoch deshalb nicht wichtig, weil alle im Index erschei­nen. Da alle Begriffe vom Index her aufgesucht werden, konnten wir ein maximal raumsparendes System der Wort-/ Begriffsaufspaltung/-aufzählung (!) benutzen, das vom Hauptteil allein her nicht immer klar wäre.

Wo wir keine Begriffsentsprechungen fanden, werden (in Klammern) wörtliche Übersetzungen oder kurze Erläu­terungen aufgeführt. Die letzteren wurden nicht vereinheitlicht. Gelegentliche Abweichungen mögen dem Benutzer, der mehrere Sprachen beherrscht, willkommen sein, weil in jedem Falle nur kurze Umschreibungen gegeben werden konnten. Die Bedeutung vieler Begriffe (besonders der griechischen und lateinischen) wird bereits durch ihre Zusammenstellung mit Synonymen ersichtlich.

Die Gross- und Kleinschreibungsgesetze der sieben Sprachen wurden nach Möglichkeit eingehalten, Wiederho­lungen aber natürlich möglichst vermieden: wo sich normalerweise kleingeschriebene Begriffe mit einem deut­schen Substantiv decken, werden sie ebenfalls grossge­schrieben.

Synonyme werden durch Kommata getrennt. Gelegentlich lässt sich schwer entscheiden, ob es sich um echte Synonyme oder "Halbsynonyme" handelt, die ausserdem noch Sonderbedeutungen haben. Ich habe solche Begriffe dann zusammengestellt, wenn ihr synonymer Gebrauch die Regel ist und ihre Spezialanwendung die Ausnahme.

Literaturwissenschaftliche Termini sind häufig nur auf bestimmte Epochen oder auf begrenzte Phänomene an­wendbar. Deshalb sei hier, wie schon in der ersten Fassung des Buches, eine Warnung ausgesprochen: Im passiven Gebrauch (Auffinden von Entsprechungen zu Begriffen, die in einem textlichen Zusammenhang vorge­funden wurden) wird unser Wörterbuch hoffentlich meist zufriedenstellen; - im aktiven jedoch (im Auffinden von Begriffen für den eigenen Gebrauch) kann es ebenso ver­sagen, wie jedes Wörterbuch ohne ausführliche Erläu­terungen und Anwendungsbeispiele.

Antonyme sowie verwandte Begriffe müssen nun, zusam­men mit Erläuterungen und Literaturhinweisen, in den Literaturlexika der jeweils geläufigen Sprache aufgesucht werden. Die letzteren, die natürlich auch wir zur Rate gezogen haben (besonders den immer hilfreichen Gero von Wilpert) sind in einer Liste am Schluss des Buches nach Sprachen getrennt aufgeführt. Wir geben auch jeweils in Klammern die ungefähre Anzahl der behandelten Stichwörter an, um dem Benutzer anzuzeigen, wo er die grösste Chance hat, selten gebrauchte Begriffe erklärt zu finden.

Für den niederländischen Teil des Buches zeichnen Christine De Vos und Patrick De Jaegher (Gent) verant­wortlich. Die erstere analysierte bereits 1975 in einer sorgfältigen Dissertation das dreisprachige Literatur­wörterbuch (Versuch eines kritisch kommentierten nieder­ländischen Glossars zum Literaturwörterbuch von w.V. Ruttkowski und R.E. Blake, Hoger Instituut voor Vertalers en Tolken, Gent 1975). Die italienischen und russischen (sowie viele der chinesischen, indischen und japanischen) Begriffe stellte Prof. Dr. William Langebartel (Temple University, Philadelphia) zusammen und die spanischen Prof. Dr. Gerald J. MacDonald (Baruch College, City University of New York). Für die Kompilation und Glossierung einiger japanischer Begriffe danke ich Prof.

Akira Yamamoto (Tokyo University). Die deutschen, en­glischen und französischen Begriffe lieferte wieder ich. Ausserdem bin ich für Idee und Organisation dieses Buches verantwortlich.

Wir fühlen uns allen verpflichtet, die durch kon­struktive Kritik der ersten Version des Literaturwörter­buchs geholfen haben, die Wiederholung von Fehlern zu vermeiden. WR

Foreword

Today, not only the natural and social sciences seem dependent upon international collaboration; in literary science also, the comparative viewpoint is prevailing more and more. Whoever desires to transcend his own language's limitations must turn to foreign journals. However, even comprehensive dictionaries present literary terminology rather incompletely. Very rarely will we have comprehen­sive literary dictionaries in other languages at our disposal. In most cases, we are helped if we know the equivalent of an unclear term in our own language (or in one in which we are competent) so that we can look it up in a specialized dictionary.

In order to ameliorate this situation, I published a trilingual word list (German-English-French) in ' 1969 (with R.E. Blake supplying the French terms), which I had originally compiled for my students. It presented almost 1,000 literary terms in thematic and alphabetical order. With it for the first time an attempt was made to organize the most important literary terms (for metrics, stylis­tics, rhetoric, structure, movements and periods) in systematic complexes (in synonyms, haif-synonyms, anto­nyms and sub-concepts) as well as with numerical identi­fiers for related concepts. Obviously, a first attempt of this kind could not turn out satisfactorily in all aspects.

The systematic grouping of concepts had to be sacri­ficed in this expanded edition. Too many users of the first version demanded more comprehensiveness and an ex­panded language horizon. The choice of the seven lan­guages employed here is justified in view of the substan­tial literary criticism and the number of students of literature in the respective countries. Concepts from additional languages were also included in so far as they have played a role in the literature of Europe and America,and, therefore, have been referred to in other standard works. Their origin is identified in paren­theses in each such case.

Just as in the trilingual literary dictionary, we desire above all to compile technical terms which can be applicable to more than one work, for example, inclusion of the term "Nibelungenstrophe", since it has carried over to other works, but "Nibelungensong" has not. Biograph­ical information and specifics about individual works can be found by the students relatively easily via the indexes of the major literary histories.

It can be debated whether some of the terms (such as "sensibility" or even "comic") belong in a literary dic­tionary. These were not arbitrarily chosen merely to in­flate the number of entries; rather, for the most part they were included because they are found in other highly respected literary dictionaries (listed in the appendix), where a convincing explanation of their usage in literary science is given. In view of the modern tasks of literary science and sociology, it is better to have a somewhat broader scope than one that is too narrow.

Obviously only the literary meaning of a concept is considered (e.g. "article" only in the sense of "essay," not as "Geschlechtswort" or "thing").

Adjectives, which at first glance seem to have little to do with literature, should always be understood as de­noting qualities of style (e.g. "banal", "vital", etc.). The student needs an expansive vocabulary for the descrip­tion of stylistic qualities.

In general, adjectives and nouns of the same root were not both included (e.g. "ironic" and "irony"), but rather only the most frequently used form.

Only those compound expressions which are widely employed are listed (such as "adventure novel" and "psy­chological novel"). Other less frequently used terms must be derived from their components (such as "Legenden­epos" or "Legendenspiel");

Normally the concepts are listed in the seven lan­guages in the following order: German (D), English (E), Dutch (N), French (F), Spanish (S), Italian (I), Russian (R). However, terms which occur in only one of the lan­guages are found at the beginning of their group (e.g. "Kabuki" or "bon mot"). One might often argue whether or not such a concept is still considered a foreign word in the other languages. If, therefore, a group begins with, for instance, an Italian (I) concept or Spanish (S) concept, this means, that the concept either originates or plays its most important role in this language.

Some terms are presently employed mainly in a for­eign version, even though native equivalents exist (e.g. "science fiction" is now more frequently used in German than "Zukunftsroman" and in French rather than "roman d'anticipation"). These popular terms, therefore, stand at the beginning of these groups.

The order in which terms appear is, however, not very important, since all of them are listed in the index. Since all concepts are looked up via the index we have been able to use a system of splitting/enumerating terms/ concepts(!) that saves a maximum of space but may not always become clear from the front portion of the book alone.

Where we did not find equivalent terms literal trans­lations or short explanations have been added in paren­theses. The explanations were not standardized. Occa­sional deviations may be welcomed by the reader who is skilled in several languages, because only extremely short indications could be given. The meaning of many terms (especially Greek and Latin ones) is clarified simply by their coordination with synonyms.

The rules of capitalization of each of the seven languages have been maintained. Only where concepts are originally, or identical to, German nouns they have been capitalized.

Synonyms are separated by commas. Occasionally, one could argue whether it is a synonym or a "half-synonym", which might also have special meanings. Such concepts have been listed together where their synonymous use is the rule and a specialized usage the exception.

Terminology of literary science is frequently appli­cable only to particular eras or limited phenomena. Therefore, a warning is in order. In the "passive" usage (that is, in supplying correspondents to terms encountered within a context) our nomenclature will hopefully be suf­ficient; however, in "active" usage (in providing termi­nology for one's own use) it can prove just as limited as any conventional dictionary without detailed explanations and examples.

Antonyms as well as related terms must be sought (together with explanations and literature) in the lit­erary lexicons of the user's familiar language. These works, of course consulted over and over again (espe­cially the ever-helpful opus of Gero von Wilpert), are listed at the end of the book according to language. In parentheses, we cite the approximate number of concepts included in order to indicate to the reader where he might have the greatest chance of finding seldomly used terms.

Christine De Vos and Patrick De Jaegher (Ghent) are responsible for the Dutch portion; in 1975 the former scrupulously analyzed my tri-lingual literary nomenclátor in a dissertation ( Versuch eines kritisch kommentierten niederländischen Glossars zum Literaturwörterbuch von W.V. Ruttkowski/R. E . Blake, Hoger Instituut voor Vertalers en Tolken, Gent 1975). The Italian and Russian as well as many of the Chinese, Indian, and Japanese terms were compiled by Professor William W. Langebartel (Temple University, Philadelphia), the Spanish by Professor Gerald J. MacDonald (Baruch College, City University of New York). For the compilation and explanation of several Japanese terms, I thank Professor Akira Yamamota (Tokyo University), and for editing and providing modern trans­criptions for the Chinese terms I am obliged to Professor Kenneth Luk (Temple University). For editorial assis­tance I am grateful to Cynthia Czapluk and Janice Hagginbothom and especially to Nadia Kravchenko (Word Processing Center, Temple University). Temple University facilitated my work by granting me a sabbatical leave and financial assistance.

I again supplied the German, English, and French terms. I am also responsible for the idea and organiza­tion of this book.

We all feel obliged to those who by constructive criticism of its first version helped us to . avoid re­peating mistakes. WR

Woord vooraf

Niet alleen de natuurwetenschappen en de sociale wetenschappen blijken thans van internationale samen- werking af te hangen, ook de vergelijkende literatuur- studie krijgt steeds meer belang. Wie de beperkingen van zijn eigen taal wenst te overstijgen moet zijn toevlucht nemen tot tijdschriften in een vreemde taal. Nochtans blijken zelfs "allesomvattende" woordenboeken veeleer on- volledig te zijn. In de meeste gevallen wordt de ge- bruiker ervan geholpen indien hij het equivalent van de onduidelijke term in zijn eigen taal kent (of in een vreemde taal die hij voldoende beheerst), zodanig dat hij dit vervolgens in een gespecialiseerd woordenboek op kan zoeken. Slechts uitzonderlijk zal hij beschikken . over literaire woordenboeken in andere talen. Ten einde deze toestand te verbeteren, heb ik in 1969 een drietalige (D-uits, Engels en Frans) woordenlijst gepubliceerd, die oorspronkelijk ten behoeve van mijn Studenten werd samen- gesteld. De Franse termen werden toen door R. E. Blake geleverd. Deze lijst bevatte bijna 1000 literaire termen, thematisch en alfabetisch geordend. Ze volstaat voor degene die uitsluitend met deze drie talen werkt, vermits het een eerste poging was om de belangrijkste literaire termen (voor metriek, stilistiek, retorica, structuur, stromingen en périodes) in systematische complexen (d.w.z. als synoniemen, half-synoniemen, antoniemen en onder- begrippen) samen te brengen, en tevens te verwijzen naar verwante begrippen. Het lag voor de hand dat een poging van die aard niet in alle opzichten zou kunnen bevredigen.

Het systematisch ordenen van begrippen moest in deze uitgebreide bewerking prijs worden gegeven. Те veel ge- bruikers van de eerste versie verlangden namelijk meer termen in meer talen. De keuze van de zeven talen wordt gerechtvaardigd door de grote aandacht die in die landen aan de literatuur wordt besteed en door het aantal Stu­denten literatuur aldaar. Begrippen afkomstig uit andere talen werden eveneens opgenomen voor zover ze in de Europese of Amerikaanse literatuur een rol hebben gespeeld en daarom in andere standaardwerken worden vermeld. Voor elk geval wordt de oorsprong ervan tussen haakjes aange- duid.

Zoals in het drietalig literair woordenboek is het in de eerste plaats onze wens technische termen te verzamelen die op meer dan één werk van toepassing kunnen zijn. Zo wordt bijvoorbeeld "Nibelungenstrophe" opgenomen, omdat dit begrip op andere werken is overgedragen, terwijl dit voor "Nibelungenlied" niet het geval is. Anderzijds kan de student betrekkelijk gemakkelijk biografische en meer specifieke informatie omtrent bepaalde werken vinden via de registers van de belangrijkste literatuurgeschiede- nissen;

Het kan worden betwist of sommige termen (zoals "sensibility" of zelfs "comic") in een literair woorden- boek thuishoren. Dergelijke begrippen werden niet wille- keurig gekozen om enkel maar het aantal temen op te drijven, maar veeleer omdat men ze in andere (in het aanhangsel vermelde) hooggewaardeerde literaire woorden- boeken aantreft, waar men een overtuigende verklaring voor hun gebruik in de literatuurwetenschap kan vinden. Met het oog op de meest recente opgaven van de literatuur­wetenschap en de literaire sociologie is het beter het gezichtsveld te verruimen dan te verkleinen.

Natuurlijk wordt enkel de literaire betekenis van een begrip in aanmerking genomen (zo bijv. "artikel" alleen als "opstel, verhandeling" en dus niet als "lid- woord" of "voorwerp" ).

Adjectieven, die op het eerste gezicht weinig met literatuur . te maken hebben, moeten steeds worden opgevat als aanduiding van stijlkwaliteiten (bijv. "banaal", "vitaal", enz.). De student heeft immers een uitgebreide woordenschat nodig om stilistische kwaliteiten te be- schrijven.

Van adjectieven en substantieven van dezelfde oor- sprong werd over het algemeen enkel de meest gebruikelijke vorm vermeld (zoals bijv. "ironisch" en niet "ironie").

Van de samenstellingen werden enkel de meest gebruikelijke opgenomen (zoals "avonturenroman" en "psy­chologische roman"). Andere, minder vaak gebruikte termen moeten worden afgeleid (zoals "legendenepos" of "legenden­spel").

Normaal worden de begrippen in de zeven talen in volgende orde gerangschikt: Duits (D), Engels (E), Nederlands (N), Frans (F), Spaans (S), Italiaans (I), Russisch (R). Termen die enkel in één van de talen voor- komen, worden vooraan geplaatst (bijv. "Kabuki" of "bon mot"). Dikwijls is er betwisting mogelijk of een derge- lijk begrip in de overige talen al dan niet nog als een vreemd woord wordt beschouwd. Indien dus een groep bijvoorbeeld met een Italiaans (I) of Spaans (S) begrip begint, betekent dit dat het begrip ofwel uit deze taal stamt of er meest gebruikelijk in is.

Voor elk van de zeven talen bleven de spellingsregels voor hoofdletters gehandhaafd. Enkel voor oorspronkelijk Duitse termen of voor termen met een spelling die overeen- komt met de Duitse, werden hoofdletters gebruikt.

Letterlijke vertalingen of korte uitleg werden tussen haakjes toegevoegd daar waar geen overeenkomstig begrip kon worden gevonden. De verklaringen zijn niet eensluidend, vermits we enkel erg korte aanduidingen konden geven. Gebeurlijke afwijkingen kunnen niettemin interessant zijn voor de lezer die verschillende talen beheerst.

Sommige termen worden momenteel hoofdzakelij к in een vreemde taal gebruikt, zelfs als er equivalenten in de eigen taal bestaan (zo wordt bijv. "science fiction" thans vaker gebruikt in het Duits en in het Frans dan "Zukunfts­roman" en "roman d'anticipation"). Deze populaire termen staan derhalve aan het begin van zulke groepen.

Synoniemen worden door komma's van elkaar gescheiden. Soms kan men betwisten of het een synoniem betreff dan wel een "half-synoniem" dat daarnaast nog specifieke beteke- nissen zou kunnen hebben. Zulke begrippen zijn samenge­bracht wanneer het in de regel om synoniemen gaat en wanneer er slechts bij uitzondering een specifiek gebruik mogelijk is.

De volgorde van de termen is minder belangrijk, vermits ze allemaal in het register worden vermeld. Daar alle begrippen met behulp van het register worden opge- zocht, konden we een systeem gebruiken om de termen/ begrippen te verdelen/op te sommen, dat zoveel mogelijk plaats bespaart maar niet altijd duidelijk zou worden gemaakt door het eerste deel van het boek alleen.

Daar literair wetenschappelij ke terminologie vaak enkel toepasselijk is op een welbepaalde perióde of op beperkte fenomenen, moeten we de lezer waarschuwen betref­fende het gebruik van het woordenboek. Bij "passief" gebruik (d.w.z. wanneer het lexicon overeenkomstige begrippen voor termen in een context geeft) zal ons woordenboek hopelijk voldoende zijn; bij "actief" gebruik echter (wanneer men er terminologie voor eigen gebruik in zoekt) kan het even beperkt blijken te zijn als eender welk conventioneel woordenboek zonder gedetailleerde verklaringen en voorbeelden.

Zowel antoniemen als verwante termen, (alsook verkla­ringen en verwijzingen naar literatuur) moeten door de gebruiker worden opgezocht in de literaire lexica in zijn moedertaal. Deze werken hebben wij natuurlijk ook her- haaldelijk geraadpleegd (vooral het steeds nuttige werk van Gero von Wilpert), en ze worden op het einde van het boek volgens de taal gerangschikt. Tussen haakjes voegen we het benaderend aantal begrippen, die de lezer in deze werken kan vinden, om aan te duiden waar hij met de grootste kans op slagen zeldzame termen zou kunnen zoeken.

Christine De Vos en Patrick De Jaegher zijn verant- woordelijk vooi het Nederlands gedeelte; in 1975 analy­seerde eerstgenoemde n. een dissertatie met nauwgezetheid niijn drietalig register ( Versuch eines kritisch kommen­tierten niederländischen Glossars zum Literaturwörter­buch yon W. V. Ruttkowski/R.E. Blake, Hoger Instituut voor Vertalers en Tolken, Gent 1975). De Italiaanse en Rus­sische termen werden bijeengebracht door Dr. William W. Langebartel (Temple University, Philadelphia), de Spaanse door Professor Gerald J. MacDonald (Baruch College, City University of New York). Voor de verzameling en verklaring van verscheidene Japanse termen dank ik Professor Akira Yamamota (Tokyo University). Zelf heb ik weer de Duitse, Engelse en Franse termen aangebracht. Ook ben ik verantwoordelij к voor de idee en de organisatie van dit boek.

Allen zijn wij dank verschuldigd aan degenen die ons door constructieve kritiek op de eerste versie van dit woordenboek, hebben geholpen het herhalen van fouten te vermijden. WR

Préface

Aujourd'hui, non seulement les sciences naturelles et sociales semblent-elles dépendre d'une collaboration internationale, la méthode comparative est aussi de plus en plus utile en science littéraire. Quiconque désire puiser au delà des sources limitées de sa propre langue doit avoir recours aux publications étrangères. Cepen­dant, même les dictionnaires les plus étendus présentent une terminologie littéraire assez incomplète. On aura très rarement à sa disposition des dictionnaires litté­raires élaborés dans les autres langues. Dans la plupart des cas, l'usager est déjà avancé s'il connaît l'équiva­lent d'un terme qui ne lui est pas clair dans sa propre langue, ou dans une autre où il se sent compétent, ainsi peut-il recourir à un dictionnaire spécialisé.

Afin de remédier à cette situation, j'ai publié en 1969 une liste de termes en trois langues - l'allemand, l'anglais, le français - avec la collaboration de M. R.E. Blake pour le français, que j'avais rassemblée à l'origine pour mes étudiants. Cela représentait près de mille termes littéraires présentés en ordre thématique et al­phabétique. Dans la limite de ces trois langues, ce dictionnaire littéraire n'est point dépassé pour celui qui veut l'utiliser, car c'était une première tentative tendant à organiser les termes littéraires les plus im­portants (métriques, stylistiques, rhétoriques selon la structure, les mouvements et les périodes) en groupes de synonymes, demi-synonymes, antonymes et sous-concepts ac­compagnés de références numériques pour les concepts qui y ont rapport. Evidemment, une première tentative de ce genre ne pouvait donner pleine satisfaction.

Le groupement systématique des concepts a dû être sacrifié dans cette édition plus élargie. Nombre d'usagers de la première version ont demandé l'inclusion de nombreux termes supplémentaires et l'addition d'autres langues. Les sept langues présentées ici se justifient devant la productivité de la science littéraire et le nombre d'étudiants en littérature dans leurs pays re­spectifs. Des concepts tirés d'autres langues ont été ajoutés dans la mesure ou ils jouent un rôle dans la littérature européenne et américaine, et de ce fait on les retrouve cités par d'autres ouvrages de critique littéraire. Leur origine est signalée par abbréviations.

Tout comme dans le dictionnaire tri-lingue, nous désirons, de façon prioritaire, compiler les termes techniques qui peuvent s'appliquer à d'autres champs (ainsi, par exemple, "Nibelungenstrophe" est utilisé par d'autres disciplines, tandis que "Nibelungenlied" ne l'est pas). Le chercheur trouvera facilement les infor­mations biographiques et spécifiques à certains ouvrages en se référant à l'index des oeuvres sur l'histoire de la littérature. Quand il arrive que des concepts désignent à la fois des groupes littéraires et leur style, il est difficile d'en faire la distinction (comme dans "Sturm und Drang").

L'appartenance de certains termes comme "sensibilité" ou même "comique" pourrait surprendre dans un diction­naire littéraire. Néanmoins leur choix n'était pas ar­bitraire. Souvent et en majeure partie, ils ont été ex­traits de dictionnaires littéraires (on les trouve cités en appendice) où leur usage en science littéraire est expliqué. Evidemment seul le côté littéraire est pris en considération (par exemple, "article" doit se com­prendre dans le sens ď essai et non comme objet ou Geschlechtswort).

Les adjectifs et noms ayant une même racine ne sont pas dédoublés (i.e. "ironique" et "ironie"), seuls les plus fréquemment utilisés sont retenus. Les noms com­posés en usage général de nos jours sont cités séparément (par exemple: "roman d'aventure" et "roman psycholo­gique"). Les autres termes moins fréquemment utilisés doivent être dérivés de leurs composants (comme dans "Legenden=Epos" ou "Legenden=Spiel" ) .

Normalement les concepts sont cités dans les sept langues dans l'ordre suivant: l'allemand (D), l'anglais (E), le néerlandais (N), le français (F), l'espagnol (S), l'italien (I), le russe (R). Cependant les termes qui ne paraissent qu'en une seule langue ou qui sont adaptés par d'autres se retrouvent au commencement de leur groupe (i.e. "Kabuki" ou "bon mot"). On peut souvent discuter si un tel concept est toujours considéré comme un mot étranger en d'autres langues. Si toutefois un groupe commence, par exemple, par un I- ou S-concept, cela veut dire que le concept provient de cette langue ou y joue un rôle important.

Quelques termes sont actuellement employés princi­palement dans une version étrangère bien qu'il existe leurs équivalents dans la langue d'origine (i.e. le terme "science fiction" est maintenant plus fréquent en alle­mand que "Zukunftsroman" et en français plutôt que "roman d'anticipation"). Ces termes populaires se retrouvent cependant en tète de leur groupe.

Puisque tous les concepts paraissent dans l'index, l'ordre de leur présentation importe peu. Nous pouvons utiliser un système d'énumération de concepts/termes (!) très économique, sinon toujours précis, car tous les termes se retrouvent en employant l'index.

Les traductions littérales ou les courtes explica­tions ont été ajoutées entre parenthèses faute de con­cepts correspondants. Les explications n'ont pas été standardisées. Quelques occasionnelles déviations seraient les bienvenues de la part du lecteur qui connaît plusieurs langues, car nous ne pouvions donner que des indications extrêmement courtes. La signification de beaucoup de termes (surtout les termes grecs et latins) sera clarifiée en les coordinant avec leurs synonymes.

Les règles de capitalisation de chacune des sept langues ont été respectées dans la mesure du possible. Seuls les concepts identiques aux noms allemands ont été capitalisés.

Les synonymes sont séparés par des virgules. On pourrait parfois se demander si ce sont des synonymes ou des demi-synonymes lesquels peuvent aussi avoir un sens particulier. De tels concepts ont été cités ensemble là où leur utilisation en tant que synonymes est la règle et leur usage spécial n'en est que l'exception.

Fréquemment la terminologie de la science littéraire ne s'applique qu'à des ères particulières ou à des phéno­mènes limités. Cependant, un avertissement (comme dans la version originale de ce livre): Dans l'usage "passif" (c'est à dire si l'on essaie de trouver des correspon­dants aux termes rencontrés dans un contexte) notre no­menclature sera, je l'espère, suffisante; cependant dans l'usage "actif" (si l'on essaie de trouver des termes pour son propre usage) on peut rencontrer des lacunes comme dans n'importe quel autre dictionnaire sans expli­cations détaillées et sans exemples.

Les antonymes aussi bien que les termes qui s'y ap­parentent doivent être recherchés (ensemble avec expli­cation et littérature) dans les lexiques littéraires de la langue familière aux usagers. Ces lexiques que nous consultons assez souvent sont cités à la fin du livre selon la langue. Entre parenthèses nous incluons le nombre approximatif · de concepts qu'ils comportent dans le but d'indiquer au lecteur où il a le plus de chance de trouver l'explication de termes rarement utilisés.

Christine De Vos et Patrick De Jaegher (Gand) sont responsables de la partie néerlandaise. La première avait analysé scrupuleusement ma nomenclature littéraire tri-lingue dans Versuch eines kritisch kommentierten niederländischen Glossars zum Literaturwörterbuch von W. V. Ruttkowski/ R. E. Blake en 1975 (Hoger Instituut vor Vertalers en Tolken, Gent).

Les termes russes et italiens (ainsi que beaucoup de concepts chinois, japonais et hindous) ont été compilés par le Professeur William W. Langebartel (Temple Univer­sity, Philadelphia), les termes espagnols par le Pro­fesseur Gerald J. MacDonald (Baruch College, City Uni­versity of New York). Quant à la compilation et l'ex­plication de plusieurs termes japonais, j'en remercie le Professeur Akira Yamamoto (Tokyo University). J'ai, de nouveau, fourni les termes allemands, anglais et français. Je suis aussi responsable de l'idée et de l'organisation de ce livre.

Nous nous sentons tous obligés à ceux qui par leur critique constructive de la première version de cette nomenclature nous ont aidés à éviter la répétition de certaines fautes. WR

Prefacio

Hoy día la perspectiva comparativa prevalece cada día más en la ciencia literaria. Quien pretende trans­cender las limitaciones de su idioma nativo se obliga a consultar las revistas y escritos eruditos del extran­jero. No obstante, los diccionarios generales tratan de la terminología crítico-literaria inadecuadamente. A menudo el investigador sólo logra entender términos ajenos mediante su eguivalencia en su idioma, la cual se explica consultando un diccionario especializado. Raras veces tiene a mano diccionarios comprensivos literarios en otras lenguas.

Para mejorar esta situación publiqué en el ano 1969 un vocabulario literario alemán-inglés-francés (en cola­boración con R. E. Blake), el cual yo había compilado para mis estudiantes. Abrazaba casi 1.000 expresiones literarias en orden alfabético y temático. Este vocabu­lario tentativo sigue sirviendo a quien no tiene que ver con más que las tres lenguas inclusas en los campos de métrica, estilística, retórica, estructura, movimientos y épocas literarios. Sin embargo, esa obra tentativa no logró un éxito completo.

He querido aprovecharme de las sugerencias y peti­ciones de los que utilizaron el primer vocabulario. Entre otras cosas sugeridas, respondo a la de amplificar el alcance lingüístico. La selección de los siete idiomas empleados aquí se justifica en vista del volumen de materia literaria publicada y del número de estudiantes de literatura en los países respectivos. Se ha incluido hasta conceptos de otras lenguas en cuanto tengan impor­tancia en el vocabulario literario de Europa y América. En tal caso se identifica entre paréntesis el origen lingüístico de la expresión.

Así como en el vocabulario trilingüe, pretendí abrazar términos técnicos de aplicación amplia, no limi­tados a una obra solamente. Por eso se incluye, por ejemplo, "Nibelungenstrophe" (estrofa originada en el "Cantar de los Nibelungen"), pero no el "Cantar de los Nibelungen" mismo, pues el primero se aplica a otras obras también. Nótese que los datos específicos sobre obras y sobre los autores se encuentran sin dificultad en las historias y enciclopedias de literatura.

Muchas expresiones y conceptos de parecer general, o poco literarios, se incluyen si ejecutan una función li­teraria particular. El motivo o criterio de selección fue siempre el de anticipar las necesidades del estudiante e investigador y de ofrecerle la lista más comprensiva posible. En cambio, motivos de economía explican la omisión consciente de contrapartes lexicales evidentes. Es decir, entre conceptos estrechamente relacionados (así como entre "ironía" e "irónico") se ha querido incluir tan sólo el de más frecuencia. En cuanto a expresiones compuestas, la misma meta rige: las expresiones de sen­tido específico y de alta frecuencia se incluyen (p. ej. "novela de aventuras," "novela psicológica"); las de sentido patente, pero no tradicional, se omiten (p. ej. "cantono épico leyendario").

Sólo el sentido literario de un concepto ha de enten­derse cuando éste está registrado (verbigracia, "artículo" comunica el sentido de "ensayo" o "texto sobre asunto determinado," y no el de "objeto" o de la parte de la oración). Los adjectivos de sentido cotidiano como "trivial" o "vital" deben ser entendidos en el contexto crítico o estilístico.

Por lo general el texto presenta los conceptos en los siete idiomas con las siglas indicadas según el siguiente orden: ^alemán (D), inglés (E), holandés (N), francés (F), español (S), italiano (I), y ruso (R). Esas expresiones que son peculiares a un idioma o que han sido adoptadas por otros inician su artículo propio pues constituyen la palabra clave (véase "kabuki," "bon mot," o "comedia de capa y espada"). Así que, si un artículo empieza con un concepto rotulado I (italiano) o S (español), por ejemplo, sea entendido que el concepto origina, o tiene mayor papel, en esa lengua. Cuando no existe en una lengua determinada una equivalencia precisa o tradicional de un concepto específico, una explicación breve se presenta entre paréntesis.

Cuando la designación o denominación de un concepto en una lengua parece haber eclipsado en la preferencia popular su equivalencia en las otras lenguas (así como el inglés "science fiction" ya ha sobrepasado el alemán "Zukunftsroman" y el francés "roman d'anticipation"), aquélla encabeza el artículo perteneciente. El sitio exacto en que se encuentren expresiones determinadas no ha de constituir ni obstáculo a la consulta ni causa de preocupación, _ pues todo se comprende en el índice. Mediante el número-clave indicado ailí el consultor será guiado al artículo deseado.

Muchos vocablos latinos y griegos se definen median­te su colocación con sinónimos.

Se ha observado la norma de cada lengua en cuanto al uso de las mayúsculas excepto cuando es identica una voz a su equivalencia en alemán y se combina con ésta.

Los sinónimos quedan separados por la coma, y la sinonimia supera los sentidos periferales de un vocablo en la determinación de su colocación preferida.

Entiéndase que a menudo el léxico literario es de alcance semántico limitado; aunque pretendimos hacer lo posible por dar equivalencias fieles de la terminología corriente encontrada en los escritos crítico-literarios, no podemos sino reconocer los límites que tal obra como ésta encierra para el que escribe crítica original por carecer de ejemplos y explicaciones detalladas.

Los antónimos y el vocabulario derivativo han de buscarse en los léxicos crítico-literarios de cada idioma. Al final del texto se encuentra una bibliografía selecta de diccionarios, vocabularios, y otras exposiciones del lenguaje literario en todas las lenguas empleadas aquí. Cada título está acompañado de una cifra entre paréntesis que resume el número de artículos o conceptos tratados. Así que el que quiera averiguar datos o conceptos no citados aquí, podrá juzgar lo valioso que sea cada título.

Christine De Vos y Patrick De Jaegher (Gante) re­dactaron las materias holandesas: aquélla analizó es­crupulosamente mi nomenclátor literario trilingüe en una disertación, Versuch eines kritisch kommentierten nieder­ländischen Glossars zum Literawörterbuch von W. V. Ruttkowski/R.E. Blake (Hoger Instituut voor Vertalers en Toiken, Gante, 1975 ). Las expresiones italianas y rusas, así como muchas de las chinas, indias, y japonesas, fueron compiladas por el Dr. William W. Langebartel (Temple University, Filadelfia), y las expresiones es­pañolas por el profesor Gerald J. MacDonald (Baruch College, City University of New York). Al profesor Akira Yamamota (Universidad de Tokyo) le agradezco la compila­ción y explicación de varias expresiones japonesas. Nos sentimos obligados a todos los que por la crítica con­structiva nos asistieron a evitar repetición de los errores notados en el nomenclátor original. WR

Prefazione

Oggi non solo le scienze naturali e sociali dipen­dono dalla collaborazione internazionale, ma anche nella scienza letteraria prevale sempre di piu il punto di vista comparato. Chi desideri trascendere le barriere della propria lingua deve avvalersi delle riviste straniere. Tuttavia anche i dizionari comprensivi presentano la terminologia letteraria in una forma piuttosto incom­pleta. Molto raramente avremo adito a dizionari let­terari comprensivi in altre lingue. Nella maggior parte dei casi l'utente trova aiuto se conosce l'equivalente di un termine non chiaro nella propria lingua (o in una che conosce bene) perché in questo caso può cercarlo in un dizionario specializzato.

Per rimediare a questa situazione ho pubblicato una lista di parole trilingue (tedesco-inglese-francese) nel 1969 (R.E. Blake ha provveduto ai termini francesi), che avevo compilato originariamente per i miei studenti: essa presentava quasi 1000 termini letterari, ordinati secondo i temi e l'alfabeto. Questo dizionario letterario può ancora servire a una persona i cui bisogni non vadano oltre a queste tre lingue, perché in esso è stato fatto per la prima volta un tentativo di organizzare i termini letterari piu importanti (per la metrica, stilistica, retorica, struttura, scuole letterarie e periodi) in complessi sistematici (in sinonimi, mezzosinonimi, anto­nimi e subconcetti) e con riferimenti numerici a concetti connessi. Ovviamente un primo tentativo di questo genere non poteva riuscire perfettamente in tutti i suoi aspetti.

Il raggruppamento sistematico dei concetti ha dovuto essere sacrificato in questa edizione ingrandita. Troppi utenti della prima versione hanno chiesto più comprensi- vità e un orizzonte linguistico piu largo. Le sette lingue che adoperiamo qui si giustificano attraverso la produttività della scienza letteraria e il numero di studenti della letteratura nei rispettivi paesi. Con­cetti da altre lingue sono stati inclusi per quel tanto che sono entrati nella letteratura dell'Europa e dell'­America e perciò sono stati riferiti in altri libri fon­damentali. La loro origine è indicata da abbreviazioni.

Come nel dizionario trilingue cosi anche qui desi­deriamo sopratutto compilare dei termini tecnici che possono essere applicati a più di un lavoro, per esempio, l'inclusione del termine "Nibelungenstrophe", perché questo termine è stato usato in altri lavori, ma "Nibe­lungenlied" no. D'altra parte lo studente può trovare facilmente dati biografici e dettagli sulle opere indi­viduali negli indici delle principali storie della let­teratura .

Si può discutere sul problema se alcuni termini (come "sensibilità" о anche "comico") appartengono a un diziona­rio letterario. Però non sono stati scelti arbitraria­mente solo per ampliare il numeri di voci; al contrario per lo più sono stati presi da dizionari ben conosciuti (elencati nell'appendice), nei quali si può trovare una spiegazione convincente del loro uso. Visto i problemi contemporanei della scienza e della sociologia letteraria è meglio avere un orizzonte un po' più ampio piuttosto che uno troppo ristretto.

E' chiaro che solo il significato letterario deve essere preso in considerazione (per es. "articolo" solo nel senso di "saggio", non nel senso grammaticale о di "oggetto").

Gli aggettivi, che a prima vista sembrano avere poco in comune con la letteratura, devono essere sempre intesi come qualificativi dello stile (per es. "banale", "vivo" ecc. ). Lo studente ha bisogno di un vocabolario esteso per la descrizione delle qualità stilistiche.

In genere gli aggettivi e i nomi della stessa radice non sono stati tutti inclusi (per es. "ironico" e "ironia"), ma solo la forma più adoperata.

Solo i termini composti, i quali ancora oggi si adoperano molto, sono stati elencati separatamente, come "romanzo d'avventure" e "romanzo psicologico"). Altri termini raramente adoperati bisogna derivarli dai loro componenti (come "Legendenepos" о "Legendenspiel").

I concetti sono di solito elencati nell'ordine seguente: tedesco (D), inglese (E), olandese (N), fran­cese (F), spagnolo (S), italiano (I), russo (R). Però i termini che si incontrano in una delle lingue о che sono stati presi in prestito da altre lingue si trovano nell'originale a capo dei loro gruppi (per es. "Kabuki" о "bon mot"). Si potrebbe spesso discutere se tale con­cetto sia ancora una parola straniera nelle altre lingue. Perciò se un gruppo comincia per esempio con un concetto italiano (I) о uno spagnolo (S), questo significa che tale concetto о proviene da questa lingua о prende un posto molto importante in questa lingua.

Alcuni termini si adoperano oggi principalmente nella versione straniera, sebbene esistano dei termini indigeni corrispondenti (per es. "science fiction" si adopera oggi più frequentemente in tedesco del termine "Zukunftsroman" e in francese del termine "roman d'anticipation"). In consequenza questi termini popolari si trovano a capo di questi gruppi.

L'ordine dell'apparenza dei termini però non è molto importante, poiché tutti sono elencati nell'indice. Dato che tutti i concetti si cercano tramite l'indice, si è potuto adoperare un sistema di divisione/enumerazione dei termini/concetti ( ! ) che risparmia un massimo di spazio ma che non appare sempre chiaro dalla sola prima parte del libro.

Traduzioni letterali о brevi spiegazioni sono state aggiunte in parentesi nei casi dove non abbiamo trovato termini equivalenti. Le spiegazioni non sono state norma­lizzate. Il lettore esperto in varie lingue potrà godere delle variazioni occasionali, dovute alla estrema brevità delle definizioni.

Le regole dell'iniziale maiuscola di ciascuna delle sette lingue sono sempre state rispettate dove è stato possibile. Solo dove concetti sono identici con i nomi tedeschi si scrivono con la lettera maiuscola.

I sinonimi sono separati da virgole. Ogni tanto si può discutere se si tratta di un sinonimo о di un "mezzo­sinonimo", che potrebbe anche avere dei significati spe­ciali. Tali concetti sono elencati insieme là dove il loro uso sinonimo è la regola e l'uso limitato è l'ecce­zione .

La terminologia della scienza letteraria frequente­mente si applica solo a ere determinate о a fenomeni limitati. Perciò ci vuole un avvertimento. Nell'uso passivo (nel trovare parole corrispondenti ai termini in­contrati nel contesto) speriamo che la nostra nomenclatura sia sufficiente; ma nell'uso "attivo" (nel trovare termini per proprio uso) la nomenclatura può mostrarsi tanto in­sufficiente quanto qualsiasi dizionario senza spiegazioni dettagliate e senza esempi.

Gli antonimi ed i termini connessi devono essere cercati (insieme con le spiegazioni e la letterature) in dizionari letterari della lingua che l'utente conosce. Tali dizionari, di cui ci siamo avvalsi moltissime volte (specialmente del Gero von Wilpert, sempre utilissimo), sono elencati alla fine del libro secondo la lingua--con in parentesi il numero approssimativo dei concetti ivi inclusi per indicare al lettore dove più facilmente possà trovare una spiegazione dei termini raramente usati.

Christine De Vos e Patrick De Jaeger (Gand) hanno la responsabilità per la parte olandese; nel 1975 la prima ha analizzato scrupolosamente il mio nomenclatore letterario trilingue in una dissertazione (Versuch eines kritisch kommentierten niederländischen Glossars zum Literaturwörterbuch von W.V. Ruttkowski/ R. E. Blake. Hoger Instituut vor Vertalers en Tolken, Gand, 1975). I termini italiani e russi sono stati compilati dal pro­fessor William W. Langebartel (Temple University, Phila­delphia), che ha anche aggiunto quasi tutti i termini indiani e diversi termini cinesi e giapponesi; quelli spagnoli dal professor Gerald J. MacDonald (Baruch College, City University of New York). Per la compila­zione e la spiegazione di alcuni termini cinesi e giapponesi ringrazio il professor Akira Yamamoto (Tokyo University). Io ho provveduto ai termini tedeschi, in­glesi e francesi di nuovo. Mia anche è la responsabilità per l'idea e l'organizzazione di questo libro.

Tutti ci sentiamo obbligati a tutte le persone che con la loro critica costruttiva della prima versione di questo nomenclatore ci hanno aiutato a non ripetere degli errori. WR

ПРЕДИСЛОЬИЕ

Сегодня не только ествественные и общественные науки обосновы­ваются ^eждyнapoдньм сотрудничеством; и в литературоведении срав­нительная точка зрения все больше пробивается. Тот, кто пожелает переступить пределы своего языка, должен обратиться к иностранным журналам. Но и общие словари представляют литературную терминоло­гию неполным образом. Очень редко будут находиться общие литера­турные словари в распоряжении. В большинстве случаев употребителю будет помощь, если он знает эквивалент неясного термина на своем языке (или на другом языке, который он изучил), так что он домажет искать термин в специальном словаре.

Чтобы пэмэчь этому положению, я издал трехязычный список слов (не?едкий-английский-французский) в 1969 году (Р.З. Блейк доставил Француз ские термины), который я первоначально составил для моих сту­дентов. Он представил около 1000 литературных терминов в тематичес­ком и алфавитном порядке. Этот литературный словарь не устарел для того, которому эти три языка достаточны, потому что этим словарем в первый раз сделана попытка организовать самые важные литературные термины (по метрике, стилистике, риторике, структуре, течениям и пе­риодам) так в систематических комплексах (в синонимах, полусинони- мах, антонимах и подпонятиях) как и с числовыми ссылками на связан­ные понятия. Очевидно, первая такая попытка не могла обойтись бла­гополучно по всем видам.

Должно было пожертвовать систематической группировкой понятий в этом расширенном издании. Слишком много употрибителей первой вер­сии требовало как ?гожно больше исчерпанности и расширенного языково­го горизонта. Семь здесь употребленных языков оправдываются произ­водительностью литературоведения и числом студентов литературы в со­ответственных странах. Понятия из добавительных стран включены, на­сколько они играют роль в литературе Европы и Америки и поэтому ссы­лался в других стандартных трудах. Их происхождение установлено сокращениями.

Как e трехязычном словаре так и здесь мы желаем больше всего составить технические термины, которые можно применять к больше чем одному труду, например включение термина "нибелунгская строфа", по­тому что этот термин перенесся на другие труды, а термин "Песня о нибелунгах" не перенесся. С другой стороны., биографические сведения и подробные сведения об отдельных сочинениях студент может легко найти путем указателей главных историй литературе!.

Можно спорить о том, место ли нескольким: терминам (как "чувст­вительность" или даже "комический") в литературном словаре. Они все же не произвольно выбраны только чтобы накачать число порядковых слов; наоборот большей частью они получены из общепризнанных слова­рей (внесенных в список б приложении), где можно найти убедительное объяснение их употребления. В виду современных задач литературове­дения и литературной социологии лучше иметь простор немного полнее чем1 тот слишком $ке.

Очевидно только литературнее значеие понятия принимается во внимание (напр. "article" только в смысле "статья", а не в смысле "член" или "предмет").

Имена прилагательные, которые на першй взгляд кажутся иметь немногое совместно с литературой, должны всегда пониматься как ка-

чества стиля (налр. "банальный", "живой" и т. д.). Студенту нужен широкий словарь для описания стилистических качеств.

Вообще имена прилагательные и существительные тех же самых кор­ней не все включены (налр. "иронический" и "ирония"), а только всего более использованная форд«.

Только те сложные термины, которые еще сегодня широко употре­бляются, отдельно внесены в список (как "приключенческий роман" и "психологический роман"). Другие реже употребляемое термины надо получить из составных частей (как "легендарный эпос" или "легендар­ная драма").

Обыкновенно понятия внесено в список в слецукщем порядке: не­мецкое (D), английское (Е), голландское (N), французское (F), ис­панское (S), итальянское (I), русское (R). Но термина, которые встречаются только на одном из языков или которые заимствованы дру­гими языкам-ι, находятся в начале своих групп (налр. "Кабуки" или "бонмэ"). Можно спорить о том, считается ли такое понятие все еще иностранный словом на других языках. Если поэтому группа начинает например с итальянского (I) или с испанского (S) понятия, то это значит, что такое понятие или происходит из этого языка или играет сгщпс важную роль на этом языке.

Несколько терминов употребляется сегодня главным образом в ино­странной версии, даже если существуют родные соответствукщие термины (напр. "science fiction" сегодня чаще употребляется по-немецки тер­мина "Zukunftsroman" И по-французски термина "roman d’anticipa­tion"). Следовательно эти популярные термины находятся в начале этих групп.

Порядок появления терминов не очень важный, потод^/ что все вне­сены в список в указателе. Так как все понятия ищутся в указателе, можно было воспользоваться системой раскаливания/переписи терминов/ понятий(!), которая экономит максимум до ста, но которая может быть не всегда является ясной на основе исключительного употребления пе­редней части книги.

Буквальные перевода или краткие объяснения прибавлены в скобках в тех случаях, где мы не нашли соответственных терминов. Объяснения не нормализованы. Может быть читатель, который умеет читать нес­колько языков, приветствует случайные отступления, пегому что только чрезвычайно краткие указания возможны.

Правила употребления прописных букв всякого из семи языков где можно сохранены. Только там, где понятия те же самые как немецкие имена существительные, они пишутся с прописной букда.

Синонимы разделяются запятыми. Изредка можно спорить о тем, синоним, ли или "пслусиноним", который мог бы также иметь особые зна­чения. Такие понятия внесены в список вместе там, где их синонимич­ное употребление правило, - ограничиванное употребление является ис­ключением.

Терминология литературоведения часто применяется только к осо­бым эрам или к ограничиванньзм явлениям. Поэтому требуется объявле­ние. В "пассивном" употреблении (в открытии слов, соответстсутсщих терминам, встречающимся в контексте) надеемся, что наша номенклатура хватит; но в "активном" употреблении (в открытии терминов для упот­ребления читателем) номенклатура может оказаться так же недостаточ­ной как и какой-нибудь словарь без подробных объяснений и примеров.

И антонимы и связанные термина надо искать (вместе с объяснени­ями и литературой) в литературных словарях языка, знакомого употре- бителю. Последние, в которых мы справлялись вновь (особенно в веч- нопопезном труде Геро фон Вильперта), внесена в список в конце книги по языку. Включаем в скобках приблизительное число включенных поня­тий, чтобы указать читателю, где наибольшая вероятность найти объяс­нение редко употребляемых терминов.

Христина Де Вое и Патрик Де Ягер (Гент) несут ответственность за голландскую часть; в 1975 году первая тщательно исследовала кой трехязычный литературный словарь в диссертации (Versuch eines kri­tisch kommentierten niederländischen Clossars zum Wörterbuch von W. V, Ruttkowski/R.E. Blake. Hoger Instituut voor Vertalers en Tolken, Gent 1975.). Итальянские и русские термины составил профессор Ви­льям Лянгебартель (Темпльский Университет, Филадельфия), который то­же доставил много индийских, китайских и японских терминов. Испан­ские термины составил профессор Джеральд Д. МакДональд (Барух Кол­ледж, Городской Университет Нью-Йорка). За составление и объяснение нескольких китайских и японских терминов благодарю профессора Акира Ямамэто (Университет Токио). Я опять доставил немецкие, английские и французские термины. Я также несу ответственность за идею и орга­низацию этой книги.

Ma все благодарны тем лицам, которые конструктивной критикой первой версии словаря помогли нам избегать повторения ошибок. В. Р.

Abkürzungen. Abbreviations. Afkortingen. Abbréviations. Abreviaturas. Abbreviazioni. Sokraščenija

D = Deutsch, German, Duits, Allemand, Alemán, Tedesco, Nemeckíj

E = English, Englisch, Engels, Anglais, Inglés, Inglese, Anglijskij

N = Nederlands, Niederländisch, Dutch, Néerlandais, Holandés, Olandese, Gollandskij F = Français, Französisch, French, Frans, Francés, Francese, Francúzskij

S = Español, Spanisch, Spanish, Spaans, Espagnol,

Spagnolo, Ispanskij

I = Italiano, Italienisch, Italian, Italiaans, Italien, Italiano, Ital'janskij

R = Russkij, Russisch, Russian, Russisch, Russe, Ruso, Russo

arab. = arabisch = Arabie = Arabisch = arabe = árabe = arabo = arabskij

chin. = chinesisch = Chinese = Chinees = chinois = chinesco = cinese = kitajskij : Wade Giles / pinyin (New Latin)

griech. = griechisch = Greek = Grieks = grec = griego = greco = grečeskij

ind. = indisch = Indian = Indisch = indien = indio = indiano = indijskij

jap. = japanisch = Japanese = Japans = japonais = japonés = giapponese = japonskíj lat. = lateinisch = Latin = Latijns = latin = latino = latinskíj

Lit. = Literatur = literature = literatuur = littéra­ture = literatura = letteratura = literatura pers. = persisch = Persian = Perzisch = persan = persa = persiano = persidskij

portug. = portugiesisch = Portugese = Portugees = portugais = portugués = portoghese = portugal'skij prov. = provenzalisch = Provençal = Provençaals = pro­vençal = provenzal = provenzale = provanskij/pro- vansal'skij

ä = ae,ö= oe,ü= ue

DEF Situation = D Situation E situation F situation FDENS Timbre = (ursprünglich französisch, originally French, oorspronkelijk Frans, d'origine française, de origen francés, d'origine francese, po proischoŽ- deniju franeuzskoje)

Laudatio/um = laudatio, laudatium Testament(um) = Testament, Testamentum c(a)esura = caesura, cesura

Geschichts-/historischer Roman = Geschichtsroman, his­torischer Roman

Grab-/Leichenpredigt/-rede = Grabpredigt, Grabrede, Leichenpredigt, Leichenrede

Nomenclátor

D Abbreviatursprache DNF Brachylogie E bra- chylogy S braquilogía I brachilogia, breviloquenza

R sokratitel'nyj jazyk

DENF Abecedarium DEF Abecedarien, Abecedarius

D 1. Abc-Buch, Fibel 2. Abc-Gedicht E ABC-book, abece­darian, abecedary, primer N a-b-boek, eerste spelboekje F abécédaire, alphabétique (livre de débutant) SI abe­cedario S cartilla I ab(b)cedario R bukvar'

N abele spelen D (ältestes nied. ernstes Drama) E (oldest Dutch serious drama) F (vieille pièce hollandaise sérieuse) S (primer drama serio holandés) I (il più vecchio dramma olandese) R (naistaršaja gollandskaja drama)

D Abendlied, Nachtgesang DFS Nocturno E eve­ning song EFv nocturne N avondlied S serenata I notturno R vecernjaja pesnja

D Abendständchen DEN Serenade F sérénade, serena (prov.) SI serenata R serenada

D Abenteuer, aventiure (mhd.) E adventure (of medieval knight) N avontuur F aventure S aventura (prueba combativa de caballero) I avventura R avan- tjura, priključenije

D Abenteuerroman E adventure novel, romance N avonturenroman F roman d'aventures S novela de aventuras I romanzo d'avventura R avantj urnyj/ priključenceskij roman

D Abfassung, Formulierung, Wortgebung E formula­tion, wording N bewoording, formulering, redactie F formule libellé, rédaction S formulación, fraseología

I formulazione, fraseologia R sostavlenije, formuliro-

vanije, frazeologija

D Abgang EN exit N het afgaan F sortie

S salida I uscita R východ

D abgedroschen, abgeschmackt DEF banal, trivial E trite, worn-out N afgezaagd F poncif, rebattu, ressassé, usé S gastado, tópico, trillado I frase R trjuizm, trafaret

D Abgesang, Abvers, Gebäude, Gegenstollen, Gegen­strophe DEF Antistrophe DEN Epode E counter-turn NI antistrofe N slotstrofe (tweede deel van het langvers) F épode SIR antistrofa SI epodo R epod

Abhandlung, Traktat, Versuch (über) EDN Essay EF tract E treatise N traktaat, verhandeling F essai, opuscule, traité S ensayo, opúsculo, tratado I saggio, trattato R esse, etjud, očerk, statja, traktat, trúd

D Abkürzung E abbreviation N verkorting, afkorting F ^abréviation S abreviatura I abbrevia­zione R sokraščenije

D Ableitung E derivation N afleiding F déri­vation S derivación I derivazione R obrazovanije, polučenije, izvlečenije

D Abriss (Regelbuch) Kompendium DE Promptuarium E compendium (book of rules or reminders) N naslag- werk F aide-mémoire, promptuaire SI compendio, prontuario R (kniga napomínaníj/pravil)

DEN abrupt D unvermittelt N hortend F heurté S abrupto I improvviso, inatteso, inaspettato, repentino R neoŽidannyj, vnezapnyj

D Absatz, Abschnitt, Kapitel, Stelle, Teil, Versikel DE Paragraph E chapter, clause, part, phrase EF article, division, section N afdeling, alinea, onderdeel, paragraaf F alinéa, chapitre, livraison, numéro, paragraphe, partie FDEN Passage S capítulo, párrafo, parte, pasaje I articolo, capitolo, clausola, divisione, luogo, paragrafo, sezione SI parte R abzac, časť, glava, klauzula, mesto, paragraf, punkt

D Abschiedslied E farewell song (of Crusader) N afscheidslied F chanson ď adieu, (chanson de/pour prendre) congé S canción de despedida de los cruzados I canto di congedo (del crociatore) R proščal'naja pesnja

D Abschreiber, Kopist E copyist EF scribe N af-/naschrijver, kopiist F copiste SI copista R perepiscik

D Abschweifung, Exkurs DEF Digression EFI ex­cursus N digressie, excursie, uitweiding S digresión I digressione R digressija, otchod, otstuplenije

D Absicht, Vorhaben, Ziel DEF intention E aim, object, purpose N bedoeling, doel F but, dessein, objet, viseé S fin, intento, meta, objetivo, objeto, propósito I fine, intenzione, meta, obiettivo, scopo Reel', namerenije, predpoloženije, zamysel

D absteigende/fallende Handlung, Katabasis E catabasis, descending/falling action N afwikkeling, dalende handeling, ontknoping F catabase, chute de l'action, dénouement S acción decreciente/descendente, descenso, retirada I azione discendente, epitasi R nischodjaičeje dejstvije

D abstrakt, im Allgemeinen, ungegenständlich EN abstract E in general, non-objective N in het algemeen F abstrait S abstracto I astratto R ab- straktnyj, otvleàënnyj

D abstrakte Dichtung E abstract poetry N ab­stráete poézie F poésie abstraite S poesía abstracta I poesia astratta R otvlecénnaja poezija

D Abstraktion EF abstraction N abstractie S abstracción I astrazione R abstrakcija, otvlečenije

D absurdes Drama/Theater E drama/theater of the absurd N absurd theater F théâtre de l'absurde S teatro del absurdo I teatro dell'assurdo R teatr absurda

D Abteilung, Kolumne, Rubrik, Spalte E column N afdeling, kolom, rubriek F colonne, rubrique S columna I sezione, colonna, rubrica R grafa, otdel, otdelenije, razdel, rubrika, stolbec

¿9

D Abundanz, Ausführlichkeit, Pleonasmus, Tautolo­gie, Umschreibung, Weitschweifigkeit DE Periphrase DN Makrologie E acyrology, circumlocution, macrology, pleonasm, tautology EF periphrasis N omschrijving, omslachtigheid, perifrase, pléonasme, uitvoerigheid, wijdlopigheid FI ambage F circonlocution, périphrase, pléonasme, tautologie S circunlocución, perífrasis, tautología SI pleonasmo I circonlocuzione, descri­zione estesa, perifrasi, tautologia R inoskazanije, mnogoslovije, okoličnost', parafraz(a), perepiska, pleo- nazm, razglagol'stvovanije, tavtologija

D Abwandlung, Abweichung DEF Variation DESI Variante EN variant N afwisseling, variatie F changement S variación R izmenenije, otklonenije, otstuplenije, uklonenije, variacija

DNFSI Acroama E acroame R akroama

DEF Adaptation, Adaption D Bearbeitung, Überar­beitung, Umformung E recasting, reworking EF revision N adaptatie, bewerking, omwerking F retouche, révision S adaptación, refundición I adattamento, revisione, rifacimento R adaptacija, peredelka, pererabotka

"ad fontes" (lat.) D (zu den Quellen/Ursprüngen) E (to the original sources) N terug naar de bron(nen) F (aux sources) S (al origen) I (alle fonti) R (к istoČnikam)

ad hominem (lat.) D (jemanden persönlich angreifend) E (attacking an opponent's character) N (op de man af) F (attaquer la réputation de quelqu'un) S argumento ^ ad hominem I (attaccando la persona) R (kritikujušcij čej-libo charakter)

D Adonicus, adonischer Vers, Adonius E Adonic verse N Adonisch vers F adonien, adonique S verso adónico I adcnio R adoničeskij stich

ad spectatores (lat.) D (zum Publikum gewendet) E (directed towards the audience) N (tot de toeschou- wers, het publiek gericht) F (s'adresser au public) S (dirigido al público) I (al pubblico) R (k zritel- jam)

"ad usum delphini", editio castigata/castrata/ex­purgata (lat.) D gereinigte, purgierte, verharmloste Ausgabe E bowdlerized, expurgated N gecastigeerd, gezuiverd F expurgé (émasculé, châtré) S (texto ex­purgado) I (opera non riprodotta nella sua integrità, troppo espurgata) R (izdanije s iskljuČenľjem neŽela- tel'nych mest)

D Advents-/Christspiele E (Advent plays) N advent(s)spel F (pièces de l'Avent) S piezas de adviento I (drammi dell'Avvento) R (pjesy roŽdes- tvennogo posta)

adversarius (lat.) DEN Antagonist D Gegenspieler, Gegner E adversary, counterplayer, foil N tegen- speler, tegenstander F adversaire, antagoniste, re­poussoir SI antagonista S adversario R antagonist, protivník

DEF Adynaton D Amphigurie, sinnlose/Unsinns= dichtung/-verse E amphigory, jingle, nonsense verse

N nonsenspoëzie F amphigouri, fatrasie, jeu de rime,

vers amphigouriques/de mirliton, poème absurde S juego, versos incoherentes/disparatados I cantilena, fila­strocca, tiritera R burlesk, šutočnyje stichi

D äolisch E aeolic N eolisch F eolique S eolio, eòlico I eolico R eolijskij

D Ära, Epoche, Periode, Zeit E epoch, era, time ER period N perióde, tijdperk F âge, époque, ère, période, temps S edad, época I epoca, era, periodo,

tempo R epocha, era, vremja

D Ästhetik E aesthetic N esthetica, esthetiek

F esthétique S estética I estetica R estetika

D äussere Form E extrinsic structure N uitwen- dige structuur F structure extrinsèque S estructura extrínseca I struttura estrinseca R vnešnjaja/naruž- naja struktura

D Affektbetonung, emphatischer/rhetorischer Ak­zent, Wertdruck E contrasting/emphatic/rhetorical stress N emfatisch accent F accent affectif/émotion­nel/emphatique/intensif/oratoire/pathétique S acento retórico/afectivo/enfático I accento affettivo/en­fatico/retorico R affektivnyj/emfatiČeskij/emocional'- nyj/ritoričeskij akcent

D affektiert, gekünstelt, preziös E affected, precious N precieus, geaffecteerd, gekunsteld F af-

fecté, précieux S afectado I affettato, manierato, ostentato, prezioso, raffinato R affektivnyj, iskus- stvennyj, pritvornyj, vyčurnyj, žemannyj

D Affektiertheit, Geziertheit, Manierismus, Mani- riertheit EF affectation E mannerism N gekin- steldheid, geaffecteerdheid, maniérisme F affectation l'ampoulé, enflure, maniérisme, préciosité S afectación, amaneramiento SI manierismo R affektacija, pritvor- stvo, vyčurnosť, žemannosť, manjerizm

E affective fallacy D (affektiver Trugschluss) N (gevoelsdwaling: beoordelen van een lit. kunstwerk naar de uitwerking ervan op de lezer) F (critique par l'effet, critique impressioniste) S delusion afectiva I fallacia affettiva R affektivnoje zabluŽdenije

RDN Agitprop D Ideen-/Lehr-/Problem-/Propaganda-/ Tendenz-/Thesen-/Zeitdrama/-stück E didactic theater, drama of ideas, living newspaper, problem/thesis play N ideeën-/probleem-/strekkingsdrama, tendens-/leerstuk F drame/pièce à thèse, théâtre didactique S comedia de tesis, drama/teatro de ideas, pieza de tesis/didáctica I dramma tendenzioso/a tesi R (agitacionnaja propagan­da), tendencioznaja drama

DENF Agon D Wettstreit (im Dialog) E competi­tion F compétition S competencia, concurso I agone R sostjazanije, bor'ba

DN aitiologisch D (Orts-/Natur-/Ursprungssage) E etiological (local legend) F étiologique S etio- lógico I etiologico E etiologičeskij

D akademisch DES formal E academic N acade- misch, formeel F académique, formel S académico I accademico, formale R akademičeskij, formal'nyj

D akatalektisch E acatalectic N acatalectisch F acatalecte, acatalectique S acataléctico I acata- letto, acatalettico R akatalektičeskij

D akephal E acephalous, headless lines N ace- falisch F acéphale S acéfalo I acefalo

R (lišénnyj načala, bez pervoj stroki)

D Akkumulation, Worthäufung EF accumulation (E of words, F de mots) N opeenhoping van woorden S amontonamiento verbal, acumulación I ammassamento (di parole) R akkumuljacija/nakoplenij e (slov)

D Akmeismus E acmeism N acmeïsme F acméisme

S acmeismo I acmeismo R akmeizm

D Akronym E acronym N acroniem, letterwoord

F sigle S acronimo I acronimo R akronim

D Akrostichon E acrostic N acrostichon, letter-/naamvers, naamdicht F acrostiche S acròstico I acrostico R akrostich

D Akroteleuton E acroteleutic N dubbel acros­tichon F acroteleuton S acroteléutico I acrote- leuto R akrotelevton (konec sticha)

D Akt, Aufzug E act N bedrijf F acte S acto, jornada I atto R akt, dejstvije

D Aktion, Fabel, Geschehen, Handlung, Inhalt, Material, Stoff, Vorgang, Vorwurf E action, content, events, fable, matter, plot, story N actie, handeling, inhoud F contenu, événements, intrigue, mouvement FS trame S acción, acta, argumento, asunto, contenido, materia, transacción I argomento, azione, contenuto,

[...]