De 'European Charter for Regional or Minority Languages' un wat dat för't Plattdüütsch in Sleswig-Holsteen bedüüd

I Inholt

II Vörwoort

III Inleiden

IV Korte Geschicht vun’t Nedderdüütsch
IV.1 De Anfang
IV.2 Hansetiet
IV.3 Na de Hanse

V De „European Charter for Regional or Minority Languages“
V.1 Geschicht un Sinn vun de Charta
V.2 Charta un Nedderd üü tsch in Sleswig-Holsteen
V.3 Woans de Chartaümsett warrt un woans de Regeren dat süht

VI Tosamenfaaten un wo dat wieder geiht

VII Bibliographie un anner Middelns

II Vörwoort

Düsse Arbeit is heel op Platt schreven worrn. Ik heff dat so maakt, wiel ik dat schaad finn, dat de Plattdüütsche Spraak mehr un mehr ünnergeiht. Darto mutt ik noch so’n lütt beten wat seggen.

Toeerst will ik min Professersch Fru Mosel danke seggen, dat se mi Moot maakt hett, dat eenfach mal to maken.

Denn will ik ok min Öllers danke seggen, de mi jümmers vertellt hebbt, dat een Platt eenfach mal schnacken schallt, un dat dat överhaupt nix maakt, wenn een dar mal wat falsch maakt. Se hebbt ok de Arbeit dörlesen un mi een paar Hinwies geven, wat ik villicht beter anners schrieven schull.

Nu will ik noch een beten wat vun Grund op seggen. De Aart vun düsse Arbeit maak dat nödig, dat ik so’n paar tosamensett Wöör sotoseggen erfinn. Man ok wenn ik glööv, dat ik de Regeln inhollen heff, bün ik mi teemlich seker, dat nich all, de Platt schnacken, mit de Text inverstahn sünd. Dat Platt, wat ik schriev, is sotoseggen een „Neo-Plattdüütsch“, een Platt, dat ik to’n Bispill mit min Frünnen schnack, man dat op keenen Fall Missingsch is! Liekers, besünners de Olen warrt mennigmal de Nees kruus trecken, man ik finn, wenn Platt ok wieder een echte Spraak blieven schall, denn mutt sik dat ok, as alle leven Spraaken, wieder entwickeln, sik an’n Alldaag anpassen. Un denn mutt dat ok verlöövt ween, ni’e Wöör to billen, wenn’n se bruukt. Anners köönt wi us glieks ’n Paster söken un de Spraak ünner de Eer bringen...

III Inleiden

De plattdüütsche Spraak weer mal de Spraak för’t heele Noordeuropa. Dat weer de Spraak för de Geschäftslüüd, de Richter, de Kark un so wieder.

Dat fung mit de olen Sassen an un de Ingwäonen. De Spraak wuss un jümmers mehr Lüüd schnack dat. Un denn in de Hanse-Tiet schnack de Lüüd dat nich mehr jüst in’t damalig Düütschland, ok in Sweden, Däänmark, Polen, Russland un so wieder wörr dat schnackt.

As de Hanse uteneen weer, weer dat de Anfang vun’t Enn för us nedderdüütsche Spraak. De Lüüd fungen mehr un mehr an, dat ni’e hoochdüütsch to schnacken un ehr egen Spraak to vergeten.

In us Tiet is dat allns so’n lütt beten anners as da. Europa is tosamenwassen un de Lüüd in’t europääsch Parlament maakt sik ok ehr Gedanken över de Spraaken, de nich so veel schnackt warrt. So geev dat denn de „European Charter for Regional or Minority Languages“. Wat dat nu nipp un nau för’t Plattdüütsch vandaag bedüüd, warr ik in düsse Arbeit vertellen. An’t Enn warr ik denn min Vermoden afgeven, woans dat wiedergeiht un wat’n villicht (na min Meenen) anners maken schull.

Man toeerst warr ik de Geschicht vun’t Plattdüütsch ’n beten verklaren, darmit’n ok versteiht worüm dat överhaupt geiht.

IV Korte Geschicht vun’t Nedderdüütsch

IV.1 De Anfang

Toeerst geev dat de Ingwäonen, de’n ok Noordseegermanen nöömt. De hebbt ehren Ursprung in Holsteen, Stormarn un Ditmarschen. Man düsse Ingwäonen hebbt noch ehr Ingwäoonsch schnackt.

Na un na hebbt de Ingwäonen ehr Flachen na’n Süüd hen utdehnt. Darto hebbt se strieden musst. Mit de Togewinn vun ni’e Flachen hett sik - na klar - ok ehr Spraak un Kultur in düsse Flachen överdragen.

Dat weer in de Hauptsaak üm de Tiet vun’t veerte bit to’t föffte Jahrhunnert. De Spraak in düsse Tiet weer dat Fröhooltsass’sch. Darna keem dat Ooltsass’sch or ok Ooltnedderdüütsch in de Tiet vun üm un bi 800 bit üm un bi 1150 or 1200. Ut düsse Tiet, dat heet ut’t negente un teihnte Jahrhunnert, köömt ok de fröhsten Texte, de wi kennt.

Vun’t teihnte Jahrhunnert an fung de so nöömt „Ostkolonisatschoon“ an. De Sassen streden üm de Flachen, de noch wieder in’n Ost legen. Vörher weer de Grenz de „Limes saxoniae“. Dat weer een Lien vun de „Kieler Förde“ över „Bad Segeberg“ un „Bad Oldesloe“ bit „Lauenburg“.

As de Tiet vun de sass’schen Kaisers vörbi weer (919-1024 : Otto I. bit Heinrich II.), wöör dat still üm de Spraak. Vun üm un bi 1100 bit üm un bi 1250 hebbt wi keenen Ahnen, wat mit de Spraak passeert is, dat gifft eenfach keen’ Texte. Düsse Tiet warrt de „Stumme Phase“ nöömt.

Man op de anner Siet köömt ok een vun de wichtigsten Warken op platt ut de Jahren twüschen 1220 un 1224: De Sassenspegel vun Eike vun Repgow. In düsse Wark beschrievt de Autor dat sass’sche Landrecht, wat överhaupt tyypsch vör veele nedderdüütsche Schriften weer: De Texte weeren faken heel saaklich.

[...]